ضعف زیرساختهای بومی در رزمایش اجباری شبکه ملی اطلاعات
عضو شورای‌عالی فضای مجازی قطع اینترنت را رزمایشی اجباری برای ارزیابی شبکه ملی اطلاعات دانست و گفت: در این رزمایش معلوم شد که توپولوژی میان کسب و کارها و نقاط مخابراتی توزیع شده، تنظیم نیست.
رسول جلیلی در خصوص تست پایداری شبکه ملی اطلاعات در زمان قطع اینترنت و نقاط قوت و ضعف این شبکه توضیح داد و گفت: از ابتدا که بحث شبکه ملی اطلاعات مطرح شد عده ای به درستی براین باور بودند که ما در طول و امتداد اینترنت جهانی، یک شبکه داخل کشوری داشته باشیم که از نظر دستگاهها، تجهیزات و پروتکل ها همان دستگاهها و تجهیزاتی باشد که در توسعه اینترنت در همه جای دنیا و ایران استفاده شده است اما یک کارکرد درون سرزمینی نیز داشته باشد.
وی گفت: اما عده ای هم نگاه منفی به این موضوع داشتند و فکر می کردند شبکه ملی اطلاعات می خواهد یک شبکه کاملا جدا از اینترنت باشد و بودن در شبکه ملی اطلاعات یعنی همان نبودن در اینترنت؛ در صورتی که نگاه دوم به هیچ وجه توسط کارشناسان، سیاستگذاران، شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات در دولتهای ۹ تا ۱۲ که از آن زمان این موضوع مطرح شده، مدنظر قرار نگرفته است.
عضو شورای عالی فضای مجازی با اشاره به اینکه در برنامه های ۵ ساله پنجم و ششم توسعه، تعریف شبکه ملی اطلاعات به صورت فنی، درست و منطبق با همان تعبیر اولیه آمده است، گفت: در همین حال بودجه های سالیانه مبتنی بر این تعریف از شبکه ملی اطلاعات، شکل گرفته است. در همین حال در چند سال اخیر (حدود ۴ سال اخیر) که موضوع جدی تر مطرح شده و مرکز ملی فضای مجازی و برخی مصوبات شورای عالی فضای مجازی نیز مطرح بوده، این موضوع مورد تاکید قرار گرفت که این توصیف از شبکه ملی اطلاعات باید محقق شود.
جای خالی رزمایش قطع اینترنت برای ارزیابی شبکه ملی اطلاعات
جلیلی اضافه کرد: در تحقق شبکه ملی اطلاعات، وزارت ارتباطات به عنوان مجری اعلام کرد که درصدی از این پروژه را آماده و در دفعات بعدی نیز گزارش های بیشتری را اعلام کرده است. حتی اوایل امسال نیز یک درصد بالایی از این تحقق را مطرح کرده است. اما هیچ وقت این شبکه آزموده نشد و اگر آزمونهایی انجام شد خیلی محدود در برخی سازمانها و بانک ها و منطقه محدود جغرافیایی بوده است.
عضو شورای عالی فضای مجازی گفت: چندین بار این موضوع در کمیسیون های مرکز ملی فضای مجازی مطرح شد که باید برای شبکه ملی اطلاعات رزمایش مطرح شود. به این معنی که با اطلاع قبلی و توجیه کاربران یک سازمان بزرگ و یا یک منطقه جغرافیایی در یک ساعتی که پیک استفاده مردم نباشد، ارتباطات شبکه اینترنت و شبکه ملی اطلاعات را قطع می کردیم و عده ای هم مامور می شدند که وضعیت را تست کنند. برای مثال مشخص می شد که ارتباطات شبکه بانکی و یا ارتباطات بین دانشگاههای داخل کشور برقرار است یا خیر.
وی افزود: این رزمایش متاسفانه اجرا نشد و برخی ها در عدم اجرای آن مقصر هستند. چرا که ما معتقدیم که اگر رزمایش اجرا می شد ما می توانستیم اطمینان خاطر داشته باشیم که اگر روزی اینترنت از خارج قطع شود و یا به دلایل امنیتی، مجبور شویم اینترنت را در منطقه ای از کشور و یا حتی کل کشور قطع کنیم، شبکه ملی اطلاعات کار کند.
رزمایش اجباری شبکه ملی اطلاعات چگونه محقق شد
جلیلی ادامه داد: اتفاق دو هفته قبل در قطع اینترنت، رزمایش اجباری برای شبکه ملی اطلاعات بود که در ساعات اولیه بعضی از ارتباطات درون کشوری که همه فکر می کردند برقرار است، برقرار نشد. برخی از این ارتباطات ، بین کاربران و خدمات اینترنت درون کشوری با یک پیکربندی هایی در مسیریابی و سرویس نام (DNS ) حل شد؛ اما برخی بعد از یک روز و برخی بعد از دو روز نیز حل نشد و معلوم شد که هم بندی و توپولوژی ارتباط بین سازمانها، کسب و کارها و نقاط مخابراتی توزیع شده در کشور، برای این کار تنظیم نشده است.
وی با تاکید بر اینکه عمده مشکل ما در این رزمایش، تنظیم نشدگی بود، اضافه کرد: دومین مشکلی که از قبل برای آن به صورت جدی فکری نشده بود، بحث جویشگر بود. چرا که مردم عادت کرده بودند که هر چیزی را از طریق موتور جستجو در اینترنت سرچ کنند و جویشگر گوگل به عنوان جویشگر پیش فرض خیلی از کاربران مطرح است. برای مثال کاربر برای آنکه به سایت دانشگاه تهران مراجعه کند، در گوگل کلمه دانشگاه تهران را سرچ کرده و روی آن کلیک کرده و وارد سایت دانشگاه می شود. اما زمانی که این جویشگر در اختیار نباشد، کاربر احساس می کند که شبکه قطع است.
عضو شورای عالی فضای مجازی با اشاره به اینکه تبدیل سوال به یک نام در موتور جستجو و تبدیل آن به آدرسی که کاربر را هدایت کند، از جمله الزامات برای موتور جستجو است، گفت: زمانی که جویشگر در اختیار کاربر نیست و DNS هم به طور ۱۰۰ درصد پیاده سازی نشده باشد، با قطع اینترنت هر دوی این مراحل به مشکل برخورد می کند و این مشکل در روزهای نخست قطع اینترنت، خیلی جدی بود.
وی گفت: اگرچه بحث DNS در بخش قابل توجهی از خدمات و مناطق جغرافیایی حل شد، اما بحث جویشگر حل نشد. این موضوع ما را به این رساند که فقط امکان جابجایی بسته های داده ای که به اصطلاح «پکت» گفته می شود، از یک جا به جای دیگر کشور برای تحقق شبکه ملی اطلاعات کفایت نمی کند و باید یک لایه زیرساختهای پایه نرم افزاری مثل جویشگر، نقشه، هشدار و سرویس ایمیل به صورت داخلی وجود داشته باشد.
جلیلی افزود: این خدمات باید در مقیاس خوبی آمادگی سرویس دهی نیز داشته باشند تا وقتی به هر دلیلی اتفاقی می افتد و ممکن است به هر دلیلی به واسطه فشار دشمن این تجربه تکرار شود، مردم حیران و در عذاب دریافت سرویس قرار نگیرند. به تعبیری دیگر، مردم نباید به دلیل برخی کم کاریهای دوران عادی ، در معرض خطر و فقدان سرویس و خدمات قرار گیرند.
دو ماه است که جلسات شورای عالی فضای مجازی برگزار نمی شود
وی در پاسخ به این سوال که نقایص موجود آیا مورد بررسی شورای عالی فضای مجازی قرار می گیرد و یا خیر؟ گفت: شورای عالی فضای مجازی از ۱۳ مهرماه ۹۸ تاکنون جلسه ای نداشته و این باعث تاسف است. جلسه بعدی هم مشخص نیست. اما نهادهای دیگر مرتبط مانند مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات و نهادهای غیردولتی مانند نظام صنفی رایانه ای، می توانند این تجربه را مدون کرده و به یک دستورالعمل و راهکار تبدیل کنند.
جلیلی با اشاره به اینکه تدوین نقشه راهی برای اینکه برخی تجربیات در این رزمایش اجباری، دیگر اتفاق نیافتد، لازم است، افزود: چرا که عمده موارد قابل رفع است اما ساخت جویشگر بومی کار یک روز و دو روز نیست و هم نیروی انسانی خوبی می خواهد و هم باید زیرساخت سخت افزاری و نرم افزاری آن محقق شود.
وی در مورد اینکه سالهاست که موضوع جویشگر بومی مطرح است و به رغم هزینه ای که برای آن شده، محقق نشده است، گفت: موضوع این است که اگر در سال ۹۰ برای این پروژه یک منبع پژوهشی تعلق گرفت اما این منبع به در سالهای بعد به صفر میل کرده است و هیچ کس حواسش به این پروژه نبوده و به همین دلیل نیروهای این مجموعه رفته اند و تنها یک پوسته از آن باقی مانده است. به همین دلیل از پوسته نباید انتظار داشت که بتواند به اندازه یک تیم ۱۰۰ نفره حرفه ای با یک مجموعه سرور و پهنای باند کار کند.
جویشگر بومی را با گوگل مقایسه نکنیم
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی اضافه کرد: ما ۱۰ سال پیش می خواستیم که جویشگر بومی داشته باشیم و توجه ویژه ای در شروع به آن شد اما بعد از آن ادامه پیدا نکرده است. این حمایت باید مستمر باشد و مدل کسب و کار روی آن تعریف شود تا تیمی که می خواهد روی این پروژه کار کند به آورده ای برسد. به بیان دیگر باید در این پروژه چرخه اقتصادی با اتصال خدمات به سازمانها و مردم و تبلیغات کنندگان و خدمات دهندگان شکل گیرد. در غیر اینصورت هزینه بخش خصوصی پاسخگو نیست. باید مثل کشورهای دیگر دنیا، در یک مرحله ای به این مدل نیازهای ملی، سوبسید داده شود ولی به نحوی مدیریت می شود که در یک مقطعی به خوداتکایی برسد.
وی تاکید کرد: طبیعتا جویشگری که ما برای خدمات فارسی در داخل کشور نیاز داریم خیلی کمتر از یک جویشگر سطح بین المللی است. نمی شود گفت که ما به اندازه گوگل باید هزینه کنیم. اصلا نباید در آن مقیاس فکر کنیم.
جلیلی با اشاره به اینکه جویشگر بومی قطعا از ملزومات شبکه ملی اطلاعات است، خاطرنشان کرد: اگر وزارت ارتباطات مجری پروژه شبکه ملی اطلاعات است و در برنامه های سالیانه، بودجه پیش بینی می کند، باید این موضوع را نیز در لیست خدمات پایه خود قرار دهد.
مقصران عدم سرویس دهی مطلوب در شبکه ملی اطلاعات
عضو شورای عالی فضای مجازی در مورد اینکه مقصر وجود نقایص در سرویس دهی مطلوب شبکه ملی اطلاعات کیست، گفت: از نظر سیاستگذاری اگر نقصی در شبکه ملی اطلاعات وجود دارد شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی مقصر هستند. از نظر نظارت بر تحقق بخشی و عدم تحقق بخشی این پروژه نیز مرکز ملی فضای مجازی مقصر است و از نظر عدم اجرا وزارت ارتباطات مقصر است.
وی در مورد اینکه گفته می شود حتی سرویس دهنده هایی مانند اپلیکیشن های حمل و نقل که در زمان قطعی اینترنت، سرویس می دانند به اینترنت بین الملل دسترسی داشتند و از شبکه اینترنت به کاربران سرویس می دانند، گفت: به هیچ وجه این موضوع صحت ندارد. سرویس دهنده های حمل و نقل آنلاین و شبکه های بانکی که در زمان قطعی اینترنت، خدمت ارائه می کردند هیچکدام نیاز به اینترنت نداشتند. اگر ساعات اولیه نیاز داشتند بلافاصله نسخه اصلاح شده ای زدند و نیازشان را از برخی مولفه های موجود در اینترنت جدا کرده و مستقل عمل کردند.
جلیلی با بیان اینکه حتما کاستی هایی در زمینه زیرساختهای ارائه خدمات بومی وجود داشته است که باید پیگیری شود، در مورد لزوم توسعه کسب و کارهای داخلی در کشور و انتقال سرورهای آنها، افزود: در این زمینه مرکز ملی فضای مجازی باید تدبیری بیاندیشد. اما از سال نخست تاسیس شورای عالی فضای مجازی قرار بود برای ترغیب صاحبان خدمات و کسانی که سرورهایشان را خارج از کشور میزبانی کردند، تعرفه های مناسبی تدوین شود تا آنها به داخل کشور ترغیب شوند.
وی گفت: حتی فروش پهنای باند توسط ارائه کنندگان محتوا نیز مطرح بود. یعنی دولت از آنها پهنای باند خریداری کند یا چون پهنای باند ایجاد می کنند، بخشی از سهم فروش پهنای باند به مشترکان را به کسانی که محتوا تولید می کنند، بدهد. اگر این مدل با تعرفه مناسب و به نفع تولیدکننده محتوا اجرا می شد، می توانستیم شاهد باشیم که سرویسی که در داخل کشور به داخل ارائه می شود از مسیر اینترنت هدایت نشود.
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با طرح این نکته که چرا در زمان قطع اینترنت، نباید به یک سرویس داخلی از طریق شبکه ملی اطلاعات دسترسی داشته باشیم، ادامه داد: این کاستی بوده و حتما باید پیگیری شود. البته این موضوع از طریق ترغیب اتفاق می افتد و ابلاغ و بخشنامه برای آن کار ساز نیست. بلکه شخص باید فکر کند که کیفیت سرویس اینجا مناسب تر است.