بازار ICT ایران بالغ نیست
به گفته رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، رگولاتوری ایران در حوزه ICT در نسل ۳ قرار دارد و دلیلش هم این است که بازار ما هنوز به بلوغ کافی نرسیده است. این در حالی است که برخی از رگولاتورهای حوزه ICT و برادکستینگ در جهان به نسل ۴ هم رسیده‌اند.
وضعیت رگولاتوری در ایران تلفیقی از نسل‌های دوم و سوم است و حرکت به سمت استقرار نسل چهارم با ویژگی‌های مورد نیاز کشورمان از ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر است. جامعیت و انسجام رگولاتوری نیز به‌عنوان یک ویژگی مهم باید در ارائه چارچوب تنظیمی مناسب برای کشور مورد توجه قرار گیرد.
مایکل پورتر، اندیشمند معروف در راستای تبیین فضا و روندهایی که استقرار نسل های نوین رگولاتوری را ضروری ساخته است می‌گوید: «موج اول و دوم IT متناظر با ظهور کامپیوترها و اینترنت، تحولات اساسی در بهره‌وری و بهبود زنجیره ارزش تولید ارائه کرد ولی ماهیت محصولات و خدمات کمتر دستخوش تغییر شد. در موج سوم IT متناظر با اشیا متصل، ماهیت خود اشیا و خدمات نیز متحول شده و موجب ایجاد تغییرات بنیادی در تمامی حوزه‌ها، کسب‌وکارها و روش زندگی مردم خواهد شد.»
بدین‌ترتیب با توجه به تغییر ماهیت پدیدهها و خدمات و کسب‌وکارهایی که در عصر جدید فضای مجازی با آن مواجه هستیم، همانطور که درOTTها، شبکه‌های اجتماعی و بسیاری از خدمات جدید فضای مجازی مشهود است، طبیعتا روش‌های مرسوم رگولاتوری نیز باید بازنگری و بازطراحی شوند.
تعریف نسل‌های رگولاتوری در مرکز ملی فضای مجازی
در تعریف نسل‌های رگولاتوری در مرکز فضای مجازی، در نسل اول رگولاتوری، انحصار نسبی حاکمیت بر تصدی‌گری و تمرکز رگولاتوری بر فناوری‌ها وجود دارد؛ رگولاتوری نسل اول بر مبنای تنظیم نوع فناوری‌ها و زیرساخت‌ها انجام می‌شده است. برای مثال چالش بین نهادهای متولی پخش، رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های ارتباطی (تلفن و موبایل) در کشور می‌تواند مبین استفاده از این نوع رگولیشن باشد. بدیهی است که این روش رگولاتوری عمدتا فناوری‌محور دیگر به هیچ عنوان پاسخگوی نیازهای امروزی کشور نیست.
در نسل دوم تمرکز بر شکست انحصارهای حاکمیتی به سمت تصدی‌گری غیردولتی و ترجیحا خصوصی است و سایر ویژگی‌های نسل اول عموما در آن حفظ میشود. رویکرد رگولاتوری کشور از دهه ۸۰ به‌صورت ضمنی موکد گرایش به این نسل از رگولاتوری در کشور را نشان می‌دهد.
در نسل سوم تمرکز بر اصلاح ساختارهای تصدی‌گری به سمت خصوصی سازی واقعی و بهبود ساختار و رقابت و توسعه خدمات پایه و USO (خدمات عمومی اجباری) است. در این نسل گرایش به اصلاح ساختارهای تصدی‌گری بخش به جهت توسعه و بهبود آن غلبه داشته و امتداد طبیعی رگولاتوری نسل دوم است.
رگولاتوری نسل چهارم، علاوه‌بر حفظ ویژگی‌های نسل‌های قبلی در حوزه خصوصی‌سازی و اصلاح بخش، باید قابلیت تطبیق و هدایت‌بخشی را داشته باشد که نه تنها به‌صورت تصاعدی در حال رشد است، بلکه از طریق مداومت در نوآوری، تغییرات بنیادین در کسب‌وکارها و خدمات ایجاد می‌کند. در این نسل از رگولاتوری بر طبیعت دینامیک و پویای بخش و خدمات جدید که دائما بر مبنای فرآیندهای نوآوری به‌روز می‌شوند تاکید ویژه وجود داشته و توسعه متوازن و هدایت‌شده آن از اهداف اصلی است.
رگولاتوری ایران در نسل سه است
در این راستا حسین فلاح جوشقانی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به نسل‌بندی رگولاتورها اظهار کرد: طبق آخرین ارزیابی ITU (اتحادیه بین‌المللی مخابرات) رگولاتوری ایران در نسل سه قرار دارد، البته این لزوما بدان معنا نیست که تکنولوژی ما هم نسل سه است. این در حالی است که برخی از رگولاتورهای حوزه ICT و برادکستینگ در جهان به نسل چهار هم رسیده‌اند و دلیلش هم این است که بازار ما هنوز به بلوغ کافی نرسیده و همچنین بخشی از این حوزه در اختیار صدا و سیماست، اما ما باید پاسخگو باشیم.
معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به وجود انحصار قانونی در برخی از حوزه‌های ICT گفت: برای مثال در حوزه برادکستینگ رقابت نیست و ما نمی‌توانیم در این بخش امتیاز بگیریم و به همین دلیل سخت است که بخواهیم رگولاتور نسل چهار شویم، چون در برخی حوزه‌ها قانونا انحصار وجود دارد.
پیش از این سید بابک ابراهیمی -معاون راهبردی و توسعه بازار رگولاتوری- با بیان اینکه براساس رتبه‌بندی اتحادیه جهانی ارتباطات (ITU) سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیوئی امتیاز رگولاتوری نسل سوم را کسب کرده، گفته بود: رگولاتوری ایران در سال ۲۰۱۷ با ۷۷ امتیاز رتبه ۸۷ را در میان رگولاتوری‌های عضو ITU کسب کرده بود که در سال ۲۰۱۸ با کسب ۵ امتیاز بالاتر به رتبه ۷۵ ارتقاء یافت.
وی درباره شاخص‌های ارزیابی ITU اظهار کرده بود: اتحادیه جهانی ارتباطات عملکرد رگولاتوری کشورهای عضو را در چهار حوزه اختیارات، وظایف، نظام رگولاتوری و چارچوب رقابتی و براساس شاخص‌هایی همچون میزان رقابتی بودن بازارهای مختلف، اجرای طرح ترابردپذیری، نظارت بر خدمات و طیف فرکانس، نوع مجوزهای صادرشده، نظارت بر کیفیت خدمات ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیوئی سعی دارد با تداوم ارتباط نزدیک با سازمان‌های تخصصی بین‌المللی و اجرای برنامه‌های عملیاتی و کسب حداقل ۸۵ امتیاز، جایگاه نسل چهارم رگولاتوری را کسب کند.
ابراهیمی درباره تفاوت رگولاتوری نسل سوم و چهارم گفته بود: رگولاتوری نسل سوم، سرمایه‌گذاری، نوآوری، دسترسی به ICT، رقابت در خدمات و حمایت از مصرف‌کننده را فراهم می‌کند. اما در رگولاتوری نسل چهارم علاوه بر این موارد، تدوین مقررات یکپارچه برای رسیدن به اهداف اجتماعی و اقتصادی و مشارکت عمومی در تدوین مقررات نیز در رگولاتوری‌ها ارزیابی میشود.