استارت‌آپ‌ها باید مهارت برنامه‌ریزی پویا را داشته باشند
فعالان بخش دولتی و خصوصی حوزه کسب‌وکار در چهل و پنجمین جلسه از سلسله نشست نقد و اندیشه با بررسی «تأثیر کرونا در کسب‌وکارهای نوپا» تأکید کردند برخی از تأثیرات شیوع کرونا مانا و پایدار و برخی دیگر را گذرا است. از سوی دیگر اعتقاد داشتند که این بحران تلنگری برای ایجاد فضای نوآورانه، برنامه‌ریزی چابک و دینامیک در استارت‌آپ‌ها میشود.
چهل و پنجمین جلسه از سلسله نشست‌های نقد و اندیشه با موضوع «تأثیر کرونا بر کسب‌وکارهای نوپا» با حضور سید محمدحسین سجادی نیری دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و فرزین فردیس نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران و اجرای «احسان محمدی»، روزنامه‌نگار و فعال فضای مجازی برگزار شد.
کرونا بحرانی در سطح جهانی است
در ابتدای این نشست، فرزین فردیس نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران با اشاره به اینکه کرونا بحرانی در سطح جهانی است و فقط مربوط به کسب‌وکارهای نوپا نیست بلکه کسب‌وکارهای بزرگ را هم در نوردیده است، گفت: آخرین پیش‌بینی‌های منتشرشده توسط بانک جهانی و سازمان بین‌المللی پول، تأثیر شیوع کرونا را نزدیک 4/9 درصد رشد منفی در کل دنیا برآورد کرده است.
فردیس با تأکید بر اینکه مصرف‌کنندگانی که تا دیروز خیلی سخت رفتار خود را عوض می‌کردند، ناگهان، در کانال‌های کسب اطلاع، خرید و توزیع عضو شده‌اند، ادامه داد: کسب‌وکارهای متعددی در حوزه استارت‌آپی مثل گردشگری حدود 90 درصد از گردش مالی و مشتریان خود را از دست دادند و در مقابل کسب‌وکارهایی که در حوزه‌های توزیع خرد، فروشگاه‌های آنلاین، سرگرمی و آموزش بودند رشد بسیار بزرگی را تجربه کردند.
وی با اشاره به اینکه مجموعه این تغییرات، اعم ازآنچه در رفتار مصرف‌کننده و زنجیره تولید و توزیع که اتفاق می‌افتد، دو مقوله در حال رخ دادن است، افزود: بخشی از این تغییرات گذرا و میرا است ولی بخشی از این تغییرات پایدار بر جای خود باقی خواهد ماند.
فردیس با تأکید بر اینکه نباید تمام این تغییرات را دائمی دانست و باید بخش ثابت و ماندگار را از بخش گذرا تفکیک کرد، افزود: در این صورت است که پیش‌بینی کردن، برنامه‌ریزی و ایجاد یک برنامه عملکردی مناسب برای کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ قابل تحقق‌تر باشد.
کرونا تلنگری برای بازتعریف روابط جامعه بشری با طبیعت است
در ادامه سجادی نیری با اشاره اینکه شیوع کرونا در دنیا تلنگری است به جامع بشری برای بازتعریف روابط خود با طبیعت، گفت: این موضوعی است که ما به آن کم‌توجهی کرده‌ایم. در ابتدای شروع بیماری در دنیا کمی این بعد موضوع برجسته‌تر شد. کاریکاتورهایی که نشان می‌داد تا قبل از این انسان‌ها به باغ‌وحش می‌رفتند ولی با شروع کووید 19 این حیوانات بودن که با آزادی تمام انسان‌ها را در شهرها پشت پنجره‌ها به هم نشان می‌دادند.
او با بیان اینکه این بیماری اتفاق جدی است و جامعه بشری نیاز به بازتعریف رابطه خود با طبیعت و حیوانات دارد، افزود: با طولانی‌تر شدن حضور کرونا در کشورها این نکته به فراموشی سپرده میشود ولی این اتفاقی است که می‌تواند نگاهی نوآورانه به کسب‌وکارها بدهد تا شاخصه تعامل با طبیعت و حیوانات را در نظر بگیرند. این‌یک منظر جدید برای کسب‌وکارهای نوآورانه است.
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با تأکید بر اینکه وقتی به اتفاقات گذرا و پایدار در این عرصه نگاه می‌کنیم، باید نگاه نوآورانه‌ای را حتی در کسب‌وکارهای نوآور داشته باشیم، گفت: تا پیش‌ازاین تلاش داشتیم کسب‌وکارهای سنتی را متوجه کنیم که نوآوری، فضای مجازی و تحولات جدید باعث تهدید آن‌ها میشود و باید خود را با فضای جدید وفق دهند و بسیاری از کسب‌وکارهای کلاسیک در این رقابت از گردونه بیرون می‌افتند و حالا بحث این است که کسب‌وکارهای نوآور در این فضا باید نوآوری روزانه داشته باشند.
سجادی نیری با اشاره به شکست استارآپ‌های بزرگ و موفقی مانند «اوبر» در دوران کرونا و تعدیل نیروی آن‌ها گفت: این شکست برای آن‌ها به ناچار از فضایی بوده که به وجود آمده، همان‌طور که کسب‌وکارهای سنتی به ناچار از کسب‌وکارهای جدید جامانده‌اند. این کسب‌وکارهای نوآور در این زمان تلنگری خوردند تا متوجه شوند که نوآوری باید یک فرآیند روزمره برای آن‌ها باشد تا بتوانند خود را با فضا تطبیق دهند.
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با اشاره به اینکه کرونا یک شیوع جهان شمول بود و ما هم از اتفاقات جهانی جدا نبوده‌ایم، گفت: به دلایل فرهنگی و برآمده بر از محدودیت‌هایی که از قبل به ما تحمیل‌شده بود، ما فرصت‌هایی داشتیم که بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی شمالی در این عرصه‌ها عقب‌مانده‌اند و کسب‌وکارهای ما موفق‌تر عمل کرده‌اند.
وی افزود: به‌هرحال کسب‌وکارهای نو پا و سنتی به دو گروه کلی تقسیم شده‌اند، یک گروه دچار آسیب شده‌اند و گروه دیگر کسب‌وکارهایی بودند که کرونا برای آن‌ها یک موقعیت استثنایی شد. آن کسب‌وکارهایی که آمادگی جهش را داشتند از این فرصت استفاده کردند ولی کسب‌وکارهایی که آمادگی لازم را نداشتند، عقب ماندند.
سجادی نیری با تأکید بر اینکه بحران کرونا نشان داد که بحث آمادگی یک کسب‌وکار بسیار جدی است و بزرگ شدن استارت‌آپ بر اساس برنامه‌ریزی مؤسسین آن نیست، تصریح کرد: ممکن است شرایطی به وجود بیاید که در برنامه مالی استارت‌آپ نبوده، قبلاً برای آن منابع جذب نشده و برای آن در وجه زیرساخت‌های فناورانه فکر نشده و اتفاقاً این‌یک فرصت است که باید به آن توجه شود. کرونا باعث شد تا به بخش اتفاقات پیش‌بینی‌نشده کسب‌وکارها توجه بیشتری داشته باشیم و بدانیم که شرایط پیش‌بینی‌نشده تهدید نیست بلکه گاهی برای کسب‌وکارها فرصت است.
باید به سمت برنامه‌ریزی دینامیک برویم
در ادامه فردیس با اشاره به اینکه کسب‌وکارهای نوپا در کشور ضعیف هستند که البته دلایل متعددی برای آن وجود دارد و تنها یک عامل، مشکلات را برای آن‌ها رقم نمی‌زند، گفت: تحریم یکسری محدودیت‌ها را به وجود می‌آورد که البته یکسری فرصت‌ها را هم به وجود آورده است که آن را هم باید دید.
وی با تأکید بر اینکه بی‌برنامگی‌ها و اختلافات داخلی می‌تواند به این ضعف دامن بزند، افزود: یکی دیگر از دلایل ضعیف شدن کسب‌وکارها فرهنگ مدیریتی ایرانی است. بنگاه‌های اقتصادی ما ازنظر مدیریتی و توان انسانی اصلاً آمادگی روبرو شدن با چنین بحرانی را نداشتند.
فردیس با بیان اینکه مثلی هست که می‌گوید اکثر افراد تا زمانی که اولین مشت را در رینگ نخورده‌اند، برنامه عملیاتی برای انجام کارها دارند ولی با اولین مشت متوجه می‌شوند که برنامه درستی ندارند، گفت: این اتفاق در اکثر کسب‌وکارها وجود دارد و بر طبق تحقیق (اکسنت چیر) 71 درصد بنگاه‌های اقتصادی در 100 کشور جهان هیچ برنامه‌ای برای مواجهه با کووید-۱۹ نداشته‌اند و تنها هفت درصد بنگاه‌های اقتصادی جهانی برنامه‌های اقدام عملکردی برای مقابله با شرایط بحرانی داشته‌اند.
نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران با اشاره به اینکه درسی که از بحران کرونا گرفتیم این بود که بسیاری از درس آموخته‌های ما تنها بر روی کاغذ قابل‌اجرا است و باید توان و مهارت برنامه‌ریزی چابک‌تر و دینامیک‌تر را داشته باشیم، ادامه داد: باید به سراغ مجموع برنامه‌هایی برویم که حالت غلطان و پویا دارند و دائم بشود دید که طی یک ماه آینده چه اتفاقی می‌افتد که لازمه آن چابکی سازمانی و توان مدیریتی است. مدیران و سرمایه گذران اصلی در سازمان باید به این اعتقاد داشته باشند که دنیا مداوم در حال تغییر است. این تلنگر باید بیش از هر چیز به ما یاد بدهد که به سمت برنامه‌ریزی دینامیک برویم.
فردیس با بیان اینکه با توجه به گذرا بودن برخی اتفاقات هنوز زود است که در مورد اینکه چند درصد بنگاه‌های اقتصادی در دوره شیوع کرونا زیان‌دیده‌اند صحبت کنیم، گفت: در حوزه گردشگری استارت‌آپ‌ها ضرر و زیان زیادی دیده‌اند ولی نباید فراموش کنیم که به‌واسطه همین محدودیت‌هایی که با آن روبه‌رو بوده‌ایم یا همان ضربه‌های کوچکی که قبلاً خورده‌ایم، خودمان را برای مشت بزرگ آماده کرده‌ایم و برخلاف بنگاه‌های بزرگ دنیا سریع‌تر می‌توانیم برای تطبیق با شرایط جدید آماده شویم.
نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران با اشاره به اینکه در سطح بنگاه‌های مختلف واکنش به کرونا متفاوت بود، اظهار کرد: من بنگاه‌های اقتصادی زیادی را دیدم که سعی کردند در کوتاه‌مدت منابع جدید درآمدی برای خود ایجاد کنند تا از این بحران عبور کنند.
فردیس با بیان اینکه درگذشته یکی از ویژگی‌های بنگاه‌های اقتصادی تمرکز برای پاسخ‌دهی به نیاز مشتریان بود تا بتوانند رشد کنند، تصریح کرد: امروز دیگر کلمه تمرکز رمز عبور از شرایط نیست. بلکه باید به این توجه داشت که چگونه می‌توان درآمدهای کوتاه‌مدت برای بنگاه ایجاد کرد تا نیروی انسانی باارزشی که برای آموزش آن هزینه شده حفظ کرد و بعد بتوان به مسیر ارزش‌آفرینی بازگشت.
کسب‌وکارها در ایران با پنج مشکل اصلی سروکار دارند
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با اشاره به اینکه هنوز هم کسب‌وکارها در ایران با پنج مشکل اصلی سروکار دارند که من آن را «بمب» می‌نامم گفت: یکی از دغدغه‌ها قوانین مرتبط با بیمه و تأمین اجتماعی است (ب اول کلمه بمب). مشکل دوم، بحث مالیات و نگاه سنتی سازمان امور مالیاتی به استارت‌آپ‌ها است (م کلمه بمب) و مشکل سوم تأمین مالی این بنگاه‌ها است (ب آخر کلمه بمب).
وی افزود: دغدغه جدی دیگر دریافت مجوزها برای کسب‌وکارها است. دولت در کشور ما اصرار دارد قیم مابانه با کسب‌وکارها برخورد کند، اگر دولت با آن‌ها کاری نداشته باشد راه خود را پیدا می‌کنند. مشکل آخر این کسب‌وکارها کیفیت پایین نیروی انسانی کیفی است که مجموع این‌ها واژه «بمب من» را به وجود می‌آورد.
سجادی نیری با اشاره به اینکه برای نیروی کیفی دارای مهارت همیشه بازار کار وجود دارد، ادامه داد: ما در حوزه نیروی انسانی کیفی فقیر هستیم و احتیاج داریم تا در عرصه‌های آموزش و فرهنگ خانواده‌ها به مدرک‌گرایی به بازنگری کنیم.
وی افزود: کرونا نشان داد که دولت و دولتمردان می‌توانند برای مجوز دادن سبک‌تر برخورد کنند به صورتی که به برخی از کسب‌وکارهای حوزه بهداشتی در عرض یک هفته مجوز دادند ولی همچنان این مشکلات پایدار است و باید برای آن‌ها راه‌حل جدی پیدا کرد.
قطع اینترنت هزینه‌های زیادی را به کشور تحمیل کرد
در ادامه فردیس با اشاره به قطعی هشت‌روزه اینترنت در سال گذشته گفت: در همان زمان اتاق بازرگانی مطالعه‌ای انجام داد که هزینه مستقیم و غیرمستقیم قطع اینترنت برای کسب‌وکارها و فضای مجازی چقدر است و نتیجه آن را هم به تمام ارگان‌ها و نهادهای تصمیم گیر کشور ارسال کردیم تا برای دفعات آتی که قرار است چنین تصمیمی گرفته شود بدانند که فقط حسن‌های قطع کردن نیست بلکه هزینه‌های زیادی به کشور تحمیل میشود و عده زیادی از مردم را ناامید می‌کند و جوانانی که اینترنت برای آن‌ها حکم هوا را دارد به‌جای اینکه دلگرم باشند و کار بکنند به مهاجرت فکر می‌کنند.
نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران با تأکید بر اینکه کسانی که در این حوزه کار می‌کنند باید برخی موضوعات را در ذهن داشته باشند، اظهار کرد: در دوران قرنطینه اسفندماه همین فضای مجازی چقدر به کمک کشور آمد و به کمتر کردن رفت‌وآمدها کمک کرد. مردم به‌جای حضور در بانک‌ها از طریق سیستم‌های پرداخت‌های خرد، اینترنتی کارهای خود را انجام دادند.
وی افزود: اجبار کرونا باعث شد افراد سالمند زیادی کار کردن با گوشی را یاد گرفتند و از فروشگاه‌های مانند دیجی کالا هم خرید کردند و این اتفاقی است که ماندگار میشود.
فردیس با بیان اینکه بنگاه‌های مبتنی بر اقتصاد دیجیتال کشور در این شرایط همراه شدند و پرسنل خود را آموزش دادند، ادامه داد: سه پلت فرم بزرگ تاکسی‌های اینترنتی توانستند رانندگان خود را آموزش دهند تا پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند. کاری که دولت به‌راحتی امکان انجام آن را ندارد، سه پلت فرم بزرگ حمل‌ونقل کشور به‌راحتی آن را انجام دادند تا زنجیره سلامت کشور حفظ شود.
وی با اشاره به اینکه هیچ موضوعی در دنیا خیر یا شر مطلق نیست، افزود: هر پدیده‌ای حتماً آسیب دارد ولی محروم کردن جامعه از فضای که اقتصاد دیجیتال را برای ما می‌سازد پاک کردن صورت‌مسئله است.
نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران ادامه داد: هر فردی که قصد دارد جامعه را از اینترنت محروم کند حتماً باید خیر بی‌شماری که در این فضا به مردم می‌رسد را ببیند. تصمیم گیران باید همیشه به یاد داشته باشند که در محضر خدا باید پاسخگو باشند و بدانند که هر تصمیمی به‌غیراز محاسنی که دارد زندگی تک‌تک افراد مخصوصاً افراد ضعیف را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
فردیس با اشاره الگوسازی کارآفرینی برای جوانان گفت: باید برندهای فاخر ملی داشته باشیم تا جوان ایرانی خودش را باور کند و بداند که می‌تواند کاری را راه‌اندازی کند.
وی با تأکید بر اینکه جنگ فقط نظامی نیست و جنگ اقتصادی هم وجود دارد، اظهار کرد: وقتی راه برندی را سد می‌کنیم و جلوی پیشرفت آن را می‌گیریم، کمک می‌کنیم که عرصه را به رقبای منطقه‌ای واگذار کند.
نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران ادامه داد: جنگ اقتصادی را همین جوانان کارآفرین و پلتفرم‌های ایرانی باید ادامه دهند و نباید اجازه دهیم که در آینده کسب‌وکارهای مشابه خارجی در این جنگ برنده شوند و در این صورت تمامیت ارضی کشور هم به مخاطره می‌افتد.
وی با بیان اینکه اتاق بازرگانی در کنار معاونت علمی ریاست جمهوری و وزارت ارتباطات برای ورود استارت‌آپ‌ها به بورس تلاش ویژه‌ای داشته است، تصریح کرد: وقتی به دیجیتال کالا اجازه ورود به بورس را نمی‌دهیم تا برای رشد بعدی بتواند تأمین مالی داشته باشد، این یعنی اجاره می‌دهیم آمازون نامی در آینده خیلی راحت جای برندهای داخلی را بگیرد.
فردیس با اشاره به اینکه با ادامه این نگاه بسته در آینده این برندها عرصه را به بخش خارجی واگذار می‌کنند. گفت: واقعیت این است که در عرصه دولتی باید قوانین دست‌وپا گیر برداشته شود.
مردم مسئولان را شکل می‌دهند
در ادامه سجادی نیری در پاسخ به اینکه چه کسانی در حال سنگ‌اندازی برای کسب‌وکارها هستند، گفت: هر کدام از ما در جایگاهی که نشسته‌ایم این «مای» سنگ‌انداز برای دیگران هستیم. همه ما در زندگی شعاری داریم ولی زمانی که خودمان وارد عرصه عمل می‌شویم، کاری خلاف آن انجام می‌دهیم.
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با بیان اینکه مردم مسئولان را شکل می‌دهند و تنها مسئولان نیستند که بر مردم تأثیر دارند، گفت: از همین مردم نماینده مجلس، مدیر و مسئول بیرون می‌آید و البته مدیرانی که وارد عرصه‌های تصمیم‌گیری می‌شوند رفتار متناقضی از خود نشان می‌دهند.
وی با بیان اینکه افرادی که در میدان کارآفرینی هستند و بخشی از دولت و حاکمیت که تلاش می‌کند از آن‌ها حمایت کند با افرادی در همین فضا روبرو هستند که سنگ‌اندازی می‌کنند که اتفاقاً در این نشست‌ها حضور ندارد، ادامه داد: این افراد با این سؤالات و پاسخ‌دهی به آن روبه‌رو نیستند و اصلاً در این فضا حضور ندارند.
سجادی نیری با اشاره به اینکه همه مشکلات را نمی‌توان قائل به یک عامل دانست، خاطرنشان کرد: سکوت در مقابل این سنگ‌اندازان یکی از این عوامل است. اگر من اسم چند سازمان را بیاورم، در آن سازمان‌ها اتفاقی نخواهد افتاد و عملاً آن کسب‌وکار متضرر میشود ولی ترجیح من این است که تلاشی یک‌ساله را برای رسیدن به هدف داشته باشم و در صورت لزوم از آن سازمان انتقاد بکنم تا فضا را برای برداشتن موانع از پیش روی کسب‌وکارها هموار کنم.
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با بیان اینکه در برخی مواقع ناگزیر هستیم برای دفع یک شر بزرگ‌تر تعامل کنیم، تصریح کرد: در شرایطی هستیم که باید با فرایند پیشرفت، توسعه و تحول در کشور همراه باشیم و این فرایند را تقویت کنیم و این فرایند نیاز به زمان، مجاهدت و فداکاری دارد.
وی افزود: البته تعداد کسانی که آماده این فداکاری و مجاهدت برای بقای نسل بعد هستند زیاد نیست که بخشی از آن مربوط به فرهنگ کشور است که باید در کوتاه‌مدت به نتیجه برسیم و یک‌شبه ره صدساله را طی کنیم.
سجادی نیری با تأکید بر اینکه حوزه‌های استارت‌آپی مصداقی برای صبوری برای تحقق یک فرآیند موفقیت است، گفت: داستان تمام استارت‌آپ‌های داخلی و خارجی صبر 10 تا 20 ساله برای به دست آوردن نتیجه است.
وی ادامه داد: یکی از معضلات کشور ما این است که ما آدم‌های صبوری نیستیم و می‌خواهیم سریع به نتیجه برسیم و این مقصود و نتیجه پولدار شدن است و بنابراین این «مای» سنگ‌انداز همه ما هستیم.
باید مطالبه گری، شفافیت و صراحت در کلام داشته باشیم
فرزین فردیس در ادامه این بحث با بیان اینکه محافظه‌کاری را باید کنار گذاشت و به گردش اطلاعات شفاف و سریع‌تر بین مردم کمک کنیم، گفت: اگر دولتمردی عملکرد خوبی داشته باید او را به مردم معرفی کنیم و در مقابل اگر دولتمردی وعده‌ای داده و کمتر به آن پرداخته نیز باید معرفی شود تا فضای مطالبه گری در کشور به وجود بیاید. تا وقتی‌که مطالبه گری، شفافیت و صراحت را در کلام نداشته باشیم اتفاقی در کشور نمی‌افتد.
نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران با تأکید بر اینکه نسل جدید صبر کمتر و مطالبه گری بیشتری دارد، تصریح کرد: وظیفه ما میان نسلی‌ها این است که سفیدی‌ها و سیاهی‌ها را به آن‌ها منتقل کنیم و اگر این فضا در کشور شکل بگیرید اتفاقی بهتری در کشور رقم می‌خورد و اگر سکوت کنیم فردا نسل بعدی نه‌تنها آب و هوایی برای زنده ماندن نخواهند داشت بلکه اینترنتی هم برای دسترسی آزاد به اطلاعات ندارند و بلکه انتخابی مستقل فارغ از تفتیش عقیده، نگاه سیاسی، ایدئولوژیک و جنسیتی خود نخواهند داشت.
وی ادامه داد: فقط آب و محیط‌زیست نیست که باید برای نسل بعد حفظ کنیم بلکه وظیفه داریم آزادی بیان و آزادی انتخاب کار را هم برای آن‌ها حفظ کنیم و برای آن بجنگیم.
مطالبه گری بخشی از عمل و اقدام است
سجادی نیری با بیان اینکه که اعتقاد دارم به غیر از مطالبه گری باید یاد بگیریم که خودمان اقدام کنیم، گفت: ما هر کدام در جایگاه که هستیم مرکز عالم است و ما می‌توانیم ایجادکننده برخی اتفاقات و تحولات باشیم و این صرفاً مطالبه گری نیست بلکه مطالبه گری بخشی از عمل و اقدام است.
وی ادامه داد: باید خودمان را انجام دهنده و عامل به اتفاقات ببینم و این باعث میشود که جامعه‌ای رو به رشد داشته باشیم. مردم از دولتمردان عملکرد را می‌بیند نه شعارها بنابراین باید خودمان آن تغییری باشیم که توقع داریم در جامعه باید اتفاق بیفتد.