شبکه ملی اطلاعات دارای سه لایه زیرساخت، خدمات و محتواست که از سوی مرکز ملی فضای مجازی مسئولیت هر بخش به یکی از دستگاه‌ها سپرده شده است. این شبکه در لایه محتوا به نظر می‌رسد آنچنان نتوانسته رشد قابل قبولی داشته باشد. در همین راستا روزنامه «ایران» به سراغ کارشناسان این حوزه و سرپرست معاونت امور محتوایی مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رفته و نظر آنها را درباره وضعیت لایه محتوا روی شبکه ملی اطلاعات جویا شده است.

نبود بازار تقاضا

حسن نجفی سولاری، کارشناس فضای مجازی اعتقاد دارد محتوای بومی در کشور به اندازه کافی تولید نشده است. اگر محتوای بومی تولید و روی شبکه ملی اطلاعات قرار بگیرد برای مردم استفاده از محتوای بومی مقرون به صرفه‌تر است.

نجفی سولاری به «ایران» گفت: تنها بخشی از محتواها مانند VOD‌ها و IPTV‌ها روی شبکه ملی اطلاعات بارگذاری می‌شوند و بیشتر کاربران از طریق اپراتورهای تلفن همراه که اینترنت بین‌الملل ارائه می‌دهند محتوا مصرف می‌کنند.  بنابراین با این روند مهاجرت از اینترنت بین الملل به شبکه ملی اطلاعات رخ نمی‌دهد. این کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه طبق برنامه ششم توسعه قرار بود تولید محتوای بومی 10 برابر شود و این اتفاق نیفتاده، گفت: در مسیر تولید محتوا نواقص زیادی وجود دارد چون تولید محتوای بومی برای تولیدکنندگان آن صرفه اقتصادی ندارد. باید برای تولیدمحتوا بازار تقاضا ایجاد کرد تا برای تولیدکننده آن صرفه اقتصادی داشته باشد و با انتشار آن به درآمدزایی برسد. این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه تولید محتوا در کشور نیاز به سازماندهی دارد و به‌نظر می‌رسد هنوز این اتفاق نیفتاده، افزود: ما افراد توانمند و تحصیلکرده و با دانش زیادی در رشته‌های مختلف در کشور داریم و آنها می‌توانند در 44 گونه مختلف محتوا تولید کنند ولی باید آنها را سازماندهی کرده و با تشکیل شبکه‌ای امکانات لازم و تکنولوژی مربوطه آن را در اختیار آنها قرار دهیم. باید فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها را در شبکه‌ای دور هم گردآوری کرد سپس به آنها آموزش داد از سوی دیگر باید تولید محتوا را برای آنها سودآور کرد تا بتوانند درآمد کسب کرده و به کار خود ادامه دهند. نجفی سولاری اعتقاد دارد باید مسئولان تولید محتوا مانند وزارت ارشاد، حامی تولیدکنندگان محتوا در کشور باشند و زیرساخت‌های فنی را برای تولیدکنندگان محتوا در کشور فراهم کنند. آنها نیاز به مرکز داده‌ای برای ذخیره‌سازی محتواها در داخل کشور دارند. این استاد دانشگاه معتقد است اگر شبکه‌ای از تولیدکنندگان محتوا در کشور شکل بگیرد، با این اقدام می‌توان 2 تا 4 میلیون شغل ایجاد کرد و تولید ناخالص ملی کشور را افزایش داد.

نبود مالکیت معنوی مانع بزرگ

خسرو سلجوقی، کارشناس تولید محتوا در کشور، وضعیت تولید محتوا روی بستر شبکه ملی اطلاعات را مناسب ندانسته و به «ایران» گفت: به نظر می‌رسد برنامه مشخصی برای تولید محتوا روی این شبکه از سوی متولیان امر وجود ندارد. به همین دلیل به میزانی که بستر در شبکه ملی اطلاعات فراهم شده، تولید محتوا به اندازه کافی تولید نشده است از این‌رو روند تولید محتوای فاخر در کشور ما بخوبی انجام نمی‌شود.

سلجوقی درباره اینکه برای تولید محتوای فاخر بجز فراهم کردن بستر لازم، به چه عوامل دیگری نیز نیاز است، گفت: برای ایجاد انگیزه برای تولید محتوا باید بازار خرید و فروش ایجاد شود و ایجاد این بازار در گرو قانونمند کردن مالکیت معنوی یا همان کپی رایت است از آنجایی که این قانون در کشور ما اجرایی نشده است برای ذینفعان ورود در این حوزه مقرون به صرفه نیست.  وی با بیان اینکه درست است که وزارت ارتباطات فقط مسئول فراهم کردن زیرساخت شبکه ملی اطلاعات است و در تولید محتوا نقشی ندارد، افزود: شبکه ملی اطلاعات از ابتدا به‌درستی و یکپارچه طراحی نشده و بیشتر روی زیرساخت متمرکز شده و برای بخش‌های محتوا، خدمات، قوانین و مقررات تأملی نشده به همین دلیل باید برنامه شبکه ملی اطلاعات اصلاح و وظایف دستگاه‌ها دوباره به روشنی تعریف شود.

ایران پیشرو در منطقه

«تولید محتوا روی بستر شبکه ملی اطلاعات در حال انجام است و هم‌اکنون شاهد تولید محتوا به دو شکل از تولیدکنندگان حرفه‌ای و مردم هستیم.»

محمدصادق افراسیابی، سرپرست معاونت امور محتوایی مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان مطلب فوق به «ایران» گفت: تولیدکنندگان حرفه‌ای محتوا از مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد مجوز گرفته‌اند و تا پایان سال 98 حدود 748 مؤسسه در حوزه تولید محتوای صوت و تصویر و چند رسانه‌ای فعالیت دارند. علاوه‌ بر این، 5 هزار و 611 رسانه برخط و مؤسسه فعال هستند و به این آمار باید رسانه‌های خبری که از معاونت مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مؤسسات فعال در حوزه نشر الکترونیک کتاب که مجوز خود را از معاونت فرهنگی این وزارتخانه دریافت کرده‌اند، اضافه کرد.

افراسیابی افزود: شاید کشور ما در زمینه تولیدمحتوا نسبت به اروپا ضعیف‌تر باشد اما نسبت به کشورهای منطقه از وضعیت مطلوبی برخوردار است و بخشی از محتوای دیجیتالی تولید شده مؤسسات فرهنگی در قالب نرم‌افزار به کشورهای همسایه صادر شده یا از طریق رسانه‌های برخط و اپلیکیشن‌های چندزبانه در سایر کشورهای جهان به فروش می‌رسد. حتی در نشست کشورهای عضو اکو در سال 97، اعضا به اینکه کشور ما در تولید و نشر محتوا در فضای مجازی پیشرو است، اذعان کردند و در همین راستا مقرر شد اتحادیه ناشران دیجیتال عضو اکو راه‌اندازی شود که قرار است بزودی هیأت مدیره آن تعیین و کارها اجرایی شود.

افراسیابی به شکل دوم تولید محتوا روی بستر شبکه ملی اطلاعات که همانا از سوی مردم انجام می‌شود، اشاره کرد و گفت: برنامه بلندمدت 5 ساله تحول وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای پیشرانی در فضای مجازی از سوی معاون اول رئیس جمهوری رونمایی شد که قرار است پویش‌های تولید محتوا برگزار شود تا مردم به تولید و نشر محتوا در شبکه‌های اجتماعی ترغیب شوند.

وی افزود: در پنج پویشی که با حمایت مرکز رسانه‌های دیجیتال در سال 98 برگزار شد، نزدیک به 100 هزار محتوا روی بستر شبکه ملی اطلاعات تولید شد اما تعداد محتوایی که از سوی مردم تولید شده خیلی بیشتر از این تعداد است. از سوی دیگر قرار است در سال 99 نیز 25 پویش تولید محتوا را در بخش‌های ملی، منطقه‌ای و استانی برگزار کنیم که انتظار می‌رود در هر پویش حداقل 50 هزار اثر از سوی مردم تولید شود. سرپرست معاونت امور محتوایی مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه برای تولیدمحتوای فاخر باید شبکه سازی، مقررات‌گذاری و قانون کپی رایت نیز صورت بگیرد، گفت: ایجاد کنسرسیوم تولید و نشر محتوا و تشکیل شبکه‌های موضوعی تولید محتوا در فضای مجازی در دستور کار برنامه سال‌جاری مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دارد.

وی به مقررات‌گذاری در حوزه محتوا هم اشاره کرد و افزود: با وجود تلاش‌های زیادی که وزارت ارتباطات در زمینه مقررات‌گذاری انجام داده است اما هنوز برای افزایش سهم تولیدکنندگان محتوا از محل درآمدهای ناشی از مصرف اینترنت به‌دلیل استفاده مردم از محتوا، مقررات‌گذاری انجام نشده و به عبارت دیگر درآمدها میان تولیدکنندگان و ناشران محتوا به شکل عادلانه توزیع نشده است. این کار نیاز به مقررات‌گذاری دارد. البته مجلس نیز در این زمینه مسئولیت دارد و باید به این موضوع توجه کند. افراسیابی به دعوای صوت و تصویر فراگیر اشاره کرد و گفت: این دعوا یک دعوای داخلی میان نهادهای اجرایی است اما موضوع مقررات‌گذاری برای تسهیم عادلانه درآمدهای ناشی از مصرف محتوا در فضای مجازی یک موضوعی است که نتیجه آن به بخش خصوصی برمی‌گردد و نتیجه آن افزایش سهم کشور در حوزه تولید محتوا است. اگر قوانین به گونه‌ای باشد که بخش خصوصی احساس کند به او ظلم می‌شود وارد حوزه تولید محتوا نمی‌شود یا انگیزه خود را از دست می‌دهد، بنابراین باید هرچه زودتر این مشکلات با تعامل رفع شود.

افراسیابی با بیان اینکه عدم حمایت از کپی رایت به تولیدکنندگان لطمه وارد می‌کند، گفت: در این زمینه هم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از گذشته اقدام‌هایی را انجام داده و نقاط خلأ را شناسایی کرده و در سال 99 یک اقدام تکمیلی بسیار مهم اجرا خواهد کرد که جزئیات آن بزودی اعلام می شود.