پیشرفت‌های سریع در زمینه تکنولوژی تأثیر فراوانی بر اقتصاد جهان داشته است و حالا دیگر کشورهای مختلف دنیا با توجه به اهمیت هوش مصنوعی، علوم روباتیک و… به‌دنبال سرمایه‌گذاری‌های گسترده در تکنولوژی‌های دیجیتال برای ساختن آینده‌ای بهتر هستند. در این میان، چین، هندوستان، امریکا، آلمان، کره جنوبی، بریتانیا، کانادا، سوئد و استرالیا از پیشتازان عرصه هوش مصنوعی در جهان محسوب می‌شوند و البته سایر کشورهای جهان ازجمله کشورهای منطقه خاورمیانه و آفریقا(MEA) هم به این عرصه ورود کرده‌اند.

افزایش توجه به هوش مصنوعی

 دولت‌ها و مشاغل در منطقه خاورمیانه و آفریقا (MEA) تغییرات جهانی ناشی از ظهور تکنولوژی‌های پیشرفته و انقلاب چهارم صنعتی را دریافته و انتخاب کرده‌اند که سوار بر قطار تکنولوژی، مسیر هوش مصنوعی را طی کنند. طبق گزارش مؤسسه پژوهشی IDC میزان سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی در منطقه خاورمیانه و آفریقا تا پایان سال ۲۰۲۰ به ۸۳ میلیارد دلار خواهد رسید که این رقم ۲.۸درصد بیشتر از سال ۲۰۱۹ است. هر چند برخی معتقدند به‌دلیل مشکلات ناشی از کرونا این رقم سرمایه‌گذاری اندکی کاهش خواهد یافت در مقابل، عده‌ای دیگر     می گویند کرونا لزوم توسعه هوش مصنوعی در این منطقه را بیشتر نشان داده به همین دلیل هم این سرمایه‌گذاری شتاب بیشتری خواهد گرفت. IDC همچنین ریز سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه هوش مصنوعی را نیز مورد توجه قرار داده و در تازه‌ترین گزارش خود آورده است پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال‌جاری برای سیستم‌های هوش مصنوعی در منطقه، ۳۷۴.۲میلیون دلار هزینه شود که این رقم نسبت به ۲۶۱.۸میلیون دلار سال ۲۰۱۸ و رقم ۳۱۰.۳میلیون دلاری سال ۲۰۱۹ به میزان قابل توجهی بالاتر است و نشان از توجه این منطقه به هوش مصنوعی دارد.

سهم ۱۵.۷تریلیون دلاری در اقتصاد جهان

هوش مصنوعی(AI) بزرگ‌ترین تغییردهنده بازی در اقتصاد جهانی است و تخمین زده می‌شود در سال ۲۰۳۰ سهم این فناوری در اقتصاد جهان حدود ۱۵.۷تریلیون دلار باشد که این رقم از مجموع ارزش فعلی اقتصاد چین و هندوستان بیشتر است.۶.۶ تریلیون از این رقم ناشی از افزایش تولید محصول و ۹.۱ تریلیون دلار هم ناشی از منفعت‌هایی است که به مصرف کنندگان می‌رسد. در گزارشIDC آمده است: هوش مصنوعی در یک دهه آینده رشد قابل توجهی در تولید ناخالص داخلی کشورهای منطقه خاورمیانه و آفریقا خواهد داشت و به همین علت کشورهایی همچون عربستان و امارات متحده عربی در این مسیر گام گذاشته‌اند. در سال ۲۰۱۷ عربستان به یک روبات حق شهروندی اعطا کرد و امارات هم برای پلیس‌های روباتیک و خودروهای خودران، برنامه‌ریزی گسترده دارد و تصمیم گرفته است تا سال ۲۰۲۷ امارات را به قطب منطقه برای هوش مصنوعی تبدیل کند به گونه‌ای که ردپای هوش مصنوعی در همه خدمات و سرویس‌های دولتی دیده شود. در بخش آفریقایی این منطقه نیز آفریقای جنوبی بزرگ‌ترین بازار هوش مصنوعی را در اختیار دارد و حال باید منتظر ماند و دید کدام یک از کشورهای منطقه خاورمیانه و آفریقا موفق‌تر خواهند بود. ازآنجا که بسیاری از کمپانی‌های بزرگ جهان از جمله گوگل و آمازون به سمت مدل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی حرکت می‌کنند، کشورهای منطقه خاورمیانه و آفریقا نیز می‌خواهند در خط مقدم توسعه این تکنولوژی باشند. به‌عنوان مثال در دوبی تلاش شده تا با استفاده از هوش مصنوعی، هوشمندترین و شادترین شهر جهان ایجاد شود. در این راستا طی همکاری با IBM نقشه راه هوش مصنوعی طراحی شده تا مهارت‌های هوش مصنوعی در جامعه آموزش داده شود و همچنین از الگوریتم ماشین‌های یادگیری برای ارائه خدمات دولتی و افزایش سطح رفاه زندگی شهروندان و توریست‌ها استفاده می‌شود. گوگل هم در ابوظبی آزمایشگاه نوآوری تأسیس کرده تا با آموزش علم روباتیک از کودکان گرفته تا دانشجویان حمایت شود. ایجاد مرکز هوش مصنوعی در عربستان هم یکی دیگر از تلاش‌ها در این مسیر به شمار می‌رود.بخشی دیگر از تلاش‌ها به ایجاد شهرهای هوشمند مربوط می‌شود که در این میان کشورهای حوزه خلیج فارس در این منطقه، پیشتاز هستند چراکه سرمایه‌گذاری قابل توجهی در این حوزه انجام داده‌اند تا هم پاسخگوی روند رو به رشد جمعیت خود باشند و هم توانمندی‌های این منطقه را به رخ جهان بکشند.

فرصت بزرگ برای خاورمیانه

جهان گام‌هایی آهسته به سوی هوش مصنوعی برداشته و هنوز در مراحل اولیه توسعه این فناوری قرار دارد بنابراین فرصتی بزرگ در اختیار منطقه خاورمیانه و آفریقا قرار دارد تا نقشی کلیدی در جهان بازی کنند و اقتصاد این منطقه متحول شود. برخی کشورهای منطقه در این مسیر گام گذاشته‌اند و البته برخی هم به دلایل مختلف هنوز نتوانسته‌اند نخستین گام‌ها را نیز بردارند. تخمین زده می‌شود میزان سرمایه‌گذاری برای سیستم‌های هوش مصنوعی در خاورمیانه و آفریقا(MEA) از ۳۷.۵میلیون دلار در سال ۲۰۱۷ به بیش از ۱۰۰میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ برسد که نشان از رشد ۳۲درصدی دارد.

همچنین در گزارش IDC آمده است: تخمین زده می‌شود خاورمیانه تا سال ۲۰۳۰ حدود ۲درصد ازمجموع سود جهانی هوش مصنوعی را به خود اختصاص دهد که رقمی معادل ۳۲۰میلیارد دلار خواهد بود و دراین میان، بیشترین سهم درآمدی به عربستان سعودی و بیشترین تأثیر بر تولید ناخالص داخلی به امارات متحده عربی مربوط است. این پیشتازی در منطقه اصلاً عجیب نیست چراکه این دو اقتصاد بیشترین سرمایه‌گذاری را در زمینه هوش مصنوعی در منطقه داشته‌اند و در شاخص نوآوری جهانی هم بین ۵۰ کشور برتر جهان جای گرفته‌اند. این مطالعه همچنین نشان می‌دهد بزرگ‌ترین فرصت هوش مصنوعی در خاورمیانه و آفریقا، بخش مالی است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۱ حدود ۲۵درصد کل سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی یعنی معادل ۲۸.۳میلیون دلار در این بخش انجام خواهد شد. پس از آن سرویس‌های عمومی ازجمله آموزش، سلامت و تولید قرار می‌گیرند. هوش مصنوعی همچنین از طریق اتوماسیون، روبات‌ها، واقعیت مجازی و افزوده و… بر نیروی کار تأثیرگذار است.

عربستان برنده منطقه در هوش مصنوعی

در بخشی از تحقیق مؤسسه IDC عنوان شده است متوسط رشد سالانه سهم هوش مصنوعی در بازه زمانی ۲۰۱۸ تا ۲۰۳۰ در امارات ۳۳.۵ درصد است و این رقم برای عربستان به ۳۱.۳ درصد می‌رسد. این متوسط رشد برای کشورهای GCC4 (بحرین، کویت، عمان و قطر) حدود ۲۸.۸ درصد و برای مصر هم ۲۵.۵ درصد خواهد بود.

در این گزارش کشورهای پیشرو منطقه در سال ۲۰۳۰ معرفی و پیش‌بینی شده است سهم هوش مصنوعی عربستان سعودی به ۱۳۵.۲میلیارد دلار می‌رسد که معادل ۱۲.۴درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور خواهد بود و بالاترین رقم کسب سود و درآمد در منطقه به شمار می‌رود. در این گزارش، سهم هوش مصنوعی امارات متحده عربی در سال ۲۰۳۰ هم ۹۶میلیارد دلار عنوان شده که رقمی معادل ۱۴درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور به شمار می‌رود و بالاترین تأثیر هوش مصنوعی بر تولید ناخالص داخلی محسوب می‌شود.

 سهم هوش مصنوعی در مصر نیز در سال ۲۰۳۰ حدود ۴۲.۷ میلیارد دلار خواهد بود که معادل ۷.۷درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور به شمار می‌رود. سهم هوش مصنوعی کشورهای GCC4 (بحرین، کویت، عمان و قطر) در سال ۲۰۳۰ حدود ۴۵.۹میلیارد دلار است که معادل ۸.۲ درصد از تولید ناخالص داخلی در مجموع این کشورها خواهد بود.

در کشورهای خارج از این منطقه از جمله چین هم سهم هوش مصنوعی در تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۳۰ حدود ۲۶.۱درصد و در کشورهای توسعه یافته آسیا ۱۰.۴درصد خواهد بود. این رقم در امریکای لاتین به ۵.۴ درصد و در امریکای شمالی هم به ۱۴.۵درصد می‌رسد. گفته می‌شود بعد از سال ۲۰۳۰ دامنه اثرگذاری هوش مصنوعی بر اقتصاد و جوامع کاملاً عیان می‌شود بنابراین برای خاورمیانه اهمیت زیادی دارد که یک نردبان ترقی برای آینده خود ایجاد کند. کشورهای حوزه خلیج فارس  با توجه به نوسانات قیمت نفت و تأثیر آن بر چشم‌انداز اقتصادی منطقه، به دنبال منابع جایگزین برای درآمدزایی هستند و هوش مصنوعی را یکی از بهترین استراتژی‌ها می‌دانند. در این راستا امارات متحده عربی، عربستان و قطر تعهد فراوانی به توسعه هوش مصنوعی نشان داده‌اند.

رتبه مناسب ایران در تولید علم هوش مصنوعی

در ایران نیز به موضوع هوش مصنوعی توجه فراوانی شده است به گونه‌ای که چندی پیش ستار هاشمی، معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات در گفت‌و‌گو با یکی از خبرگزاری‌ها با بیان اینکه توسعه زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات و دولت الکترونیک از اولویت‌های دولت است، گفت: ایران از نظر تولید علم هوش مصنوعی در میان ۱۵ کشور برتر دنیا قرار دارد. وی افزود: ما در مسأله دانش و بهره‌مندی از نیروی انسانی در حوزه هوش مصنوعی، وضعیت مناسبی در دنیا داریم و طبق گزارشات منابع معتبر، ایران از نظر فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و تولید علم هوش مصنوعی، در رتبه‌های بین ۷ تا ۱۵ در دنیا قرار می گیرد. معاون وزیر ارتباطات همچنین با بیان اینکه رتبه ایران در آمادگی برای جذب هوش مصنوعی در دنیا ۷۲ است، گفت: ایران جایگاه مناسبی در بحث آماده بودن در این حوزه ندارد و امکان جذب فارغ‌التحصیلان این حوزه و نیز ایجاد انگیزه مشوقی برای این بخش نداریم. بسیاری از مدیران ما آشنایی کافی و لازم با این حوزه ندارند و آن را جدی نمی‌گیرند. هاشمی ‌توجه نکردن به رگولاتوری و قوانین مرتبط با هوش مصنوعی و نیز کپی‌رایت و مالکیت فکری را از دیگر چالش‌های این حوزه عنوان کرد و گفت: کمبود آزمایشگا‌ه‌های پردازشی از دیگر مواردی است که در این حوزه باید به آن توجه شود و باید نیاز به بستر پردازش اطلاعات را رفع کنیم.