آشتی دوباره با فناوری برای ارتقای مهارت‌های کودکان
تربیت نسلی نواندیش با توانایی بهره‌گیری از مهارت‌های خود در جهت بالندگی از اهداف مهم کشورها است و در این راستا برخی از شرکت‌های تحقیقاتی در این زمینه در کشور ایجاد شده‌اند که با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین به خانواده‌ها کمک می‌کنند تا با شناسایی اختلالات رفتاری، مهارت‌های آنها را شکوفا کنند.
"هفته آگاهی از مغز" یک کمپین جهانی برای ایجاد و ارتقای علاقه‌مندی عمومی و حمایت از مطالعات مغز است که هر ساله در ماه مارس برگزار میشود. مشارکت کنندگان در این کمپین با انجام فعالیت‌های ابتکاری خود، سعی دارند شگفتی‌های مغز و اثرات عمیق علوم این حوزه را در زندگی روزمره ما نشان دهند.
هفته آگاهی از مغز در سال ۱۹۹۶ و با تلاش ۱۶۰ نهاد، در ایالات متحده‌ی آمریکا پایه‌گذاری شد. اتحادیه پژوهش‌های مغز دانا (DABI) اولین هفته آگاهی از مغز را برگزار کرد.
طی ۲۴ سال گذشته، هفته آگاهی از مغز به عنوان یک رویداد جهانی رشد و توسعه پیدا کرده است و هم اکنون همکاری بیش از ۷۳۰۰ همیار در ۱۱۷ کشور را شامل میشود. این هفته فرصتی را فراهم می‌کند تا مردم از پیشرفت‌های انجام شده در تحقیقات مغزی همانند پیشرفت در روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری از اختلالات مغزی نظیر آلزایمر، پارکینسون، افسردگی و … اطلاعات مفیدی را که توسط متخصصین مشارکت کننده در رویداد ارائه میشود، کسب کنند.
برگزاری این رویداد در کشور ما از سال ۱۳۹۴، با حمایت‌های ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی آغاز شده است و هر ساله با همکاری مراکز و نهادها از جمله آزمایشگاه ملی نقشه برداری مغز، در نقاط مختلف کشور برگزار میشود.
امسال نیز برنامه های هفته جهانی آگاهی از مغز درسه بخش محتواهای ویدئویی، محتواهای متنی و رویدادهای آنلاین برگزار میشود.
این هفته با هدف بررسی سلامت مغز و همه‌گیری کووید ۱۹ در تاریخ ۷ اسفندماه آغاز شده است.
شرکت‌های تحقیقاتی بسیاری در این حوزه در کشور شکل گرفته است که نمونه آن یکی از شرکت‌های تحقیقاتی است که در تلاش است تا با آشتی میان انسان و فناوری، از آن در جهت ارتقای توانمندی‌های کودکان استفاده کند.
فناوری برای ما خوب است یا مضر
دکتر مهناز استکی، متخصص حوزه نوروسایکولوژی و روانشناس کودک و نوجوان در گفت‌وگو با ایسنا، در بیان یکی از اهداف باشگاه مغزپژوهی، گفت: با پیشرفت تکنولوژی در دنیا؛ فناوری کاربردهای وسیعی یافته است، به گونه‌ای که امروزه با پدیده‌ای به نام "اعتیاد به اینترنت و گیم" مواجه هستیم، ولی با شدت توسعه این فناوری ارتباطی و گوشی‌های همراه، تعاریف مرتبط با اعتیاد اینترنت تغییر یافته است.
وی با بیان اینکه فناوری جزئی از زندگی انسان‌ها شده است، یادآور شد: در این میان این سوال ایجاد میشود که این فناوری به ضرر ما است یا خیر؟ در جاهایی فناوری ممکن است به ضرر ما باشد، ولی باید به این موضوع توجه شود که نمی‌توان کاربرد فناوری‌ها را محدود کرد و لازم است که در مسیر این توسعه فناوری قرار بگیریم، ولی سیستم و نظام استفاده از این فناوری‌ها را به گونه‌ای تغییر دهیم که از مزایای آن بهره‌مند شویم.
استکی، نمونه این فناوری‌ها را نرم‌افزارهای بازی عنوان کرد و ادامه داد: نرم‌افزارهای دیکته‌نویسی، افزایش دقت و سرعت عمل، نرم‌افزارهای مربوط به بیماران دیابتی و مبتلا به سرطان نمونه‌ای از این نرم‌افزارها است که با ارائه بازی‌هایی، از آنها در جهات مورد استفاده بهره‌مند می‌شویم. این فناوری‌ها می‌توانند یاریگر ما در پرورش مهارت‌های کودکان و نوجوانان باشند؛ از این رو به جای آنکه با فناوری قهر کنیم، بهتر است با آشتی کردن با آنها، از آنها در جهت مثبت استفاد کنیم.
کاربرد فناوری برای رفع اختلالات رشد کودکان
بنیان‌گذار نخستین باشگاه مغزپژوهی ایران و خاورمیانه، با بیان اینکه در این مرکز با شناسایی اختلالات کودکان، روش‌هایی را برای رفع آنها ارائه می‌دهیم، گفت: ما با بررسی‌هایی که بر روی کودکان انجام می‌دهیم، می‌توانیم اختلالات آنها در زمینه‌های مختلف چون حافظه فعال، هماهنگی چشم و دست و غیره را شناسایی و بازی‌های متناسب با نیاز هر کودک را انتخاب و آنها را در پرورش مهارتشان یاری کنیم.
وی اضافه کرد: کودکان عاشق بازی هستند و از سوی دیگر، کودکان با بازی کردن، زمینه تفکر خود را فراهم می‌کنند؛ از این رو کودکان در حین بازی، یادگیری بیشتری دارند تا آنکه آنها را در جایی بنشانیم و به آنها مطالب را بیاموزانیم.
این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد یادآور شد: یکی از موضوعاتی که در این آکادمی مطرح شد، این بود که "چگونه می‌توانیم فناوری های موجود در جهان را جمع آوری کنیم و با بهره‌گیری از آن توانمندی مغزی افراد را ارتقاء دهیم؟" که این موضوع، دستمایه تحقیقات ما در زمینه بازی‌های کودکان شد.
وی با اشاره به جزئیات این تحقیقات، توضیح داد: متاسفانه نرم افزارهای بازی در این زمینه آن چنان توسعه نیافته است از این رو ما با همکاری یکی از شرکت‌های فعال در این زمینه در کشور فرانسه به عنوان تنها نماینده رسمی این شرکت در ایران ، اقدام به تحقیق در زمینه فناوری‌های تولید شده جهت تقویت مهارت‌ها و توانمندی‌های کودکان و نوجوانان و همین طور بزرگسالان کردیم.
به گفته این محقق حوزه نوروسایکولوژی، این شرکت فرانسوی از ۶۰ سال گذشته، در این زمینه مطالعه کرده و فناوری‌های تولیدشده از سوی این شرکت مبتنی بر پردازش شنوایی است.
استکی در این باره توضیح داد: این شرکت در مطالعات ۶۰ ساله خود به این نتیجه رسید که "گوش" اصلی‌ترین ورودی اطلاعات است و در صورتی که اطلاعات از طریق گوش اشتباه وارد مغز شود، فرد دچار اختلالات رفتاری، ADHD (اختلال بیش فعالی/نقص توجه)، بروز علائمی مانند اوتیسم خواهد شد و بروز چنین اختلالاتی ناشی از اختلالات پردازش شنیداری است.
وی اضافه کرد: بر این اساس این شرکت فرانسوی دستگاه‌های شنیداری را عرضه کرد که در ابتدا حجم این تجهیزات بسیار بزرگ بود، ولی بعدها این تجهیزات حجیم را تبدیل به دستگاه‌های پرتابل کرد که شامل گوشی‌ها و هدفون‌هایی شد و ما با استفاده از این ابزار، با انرژی دادن به گوش داخلی، مسیر ورود اطلاعات به مغز را باز می‌کنیم.
این محقق حوزه روان‌شناسی، مسیر اصلی حل اختلالات رفتاری کودکان را، شنوایی دانست و خاطر نشان کرد: زمانی که شنوایی کودکان دچار اختلال میشود، در زمینه‌هایی چون رفتار، هیجان و خصوصا یادگیری نیز دچار مشکلاتی می‌شوند.
درمان اختلالات رفتاری کودکان با صدا درمانی
وی، گوش داخلی را بین ۷۰ تا ۹۰ درصد مسیر ورود اطلاعات به مغز دانست و گفت: حجم زیادی از اطلاعات از گوش میانی وارد گوش داخلی میشود و این فرآیند می‌تواند کل مغز را تحت تاثیر قرار دهد و ما در این روش تلاش داریم تا موانعی که موجب کاهش و یا نقص در ادراک و پردازش شنوایی میشود را از میان برداریم. این موانع می‌تواند عواملی چون کاهش تمرکز، پرخاشگری، عدم توانایی در برقراری ارتباط و همچنین اجتناب مفرط و حساسیت مفرط نسبت به صدا باشد.
استکی، ادامه داد: یکی از فناوری‌هایی که ما در این زمینه از آن بهره بردیم، استفاده از دستگاه "تاکزآپ" است.
وی توضیح داد: در گوش دو کانال هوایی و استخوانی وجود دارد که در حالت طبیعی کانال هوایی در بالا و کانال استخوانی با فاصله کوچکی در زیر آن قرار دارد و افرادی که نسبت به صدا حساسیت بالایی دارند، کانال استخوانی بالای کانال هوایی قرار می‌گیرد. در این صورت ورود اطلاعات ۱۰ برابر شرایط نرمال میشود. بنابراین چنین فردی که در محیطی قرار می‌گیرد، صداها را بلندتر از حد طبیعی می‌شنود و همین امر موجب آشفتگی و یا کاهش تمرکز و توجه و حافظه در وی خواهد شد.
وی یادآور شد: در جابه‌جایی کانال‌ها جایی است که برخی از متخصصان به اشتباه کودک را مبتلا به اوتیسم تشخیص می‌دهند.
استکی، استفاده از بازی‌های مبتنی بر فناوری واقعیت مجازی را روش درمانی برای هموار کردن مسیر ورود اطلاعات به مغز دانست و خاطرنشان کرد: در این مسیر گیم‌هایی وجود دارد که در آن به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده که کودکان را در مسیر مناسب قرار می‌دهد.
این متخصص حوزه نوروسایکولوژی و روانشناس کودک و نوجوان با بیان اینکه روش اصلاحی ما در این آکادمی مبتنی بر حسی، حرکتی و شنیداری است، گفت: باور ما این است که حرکت، پایه یادگیری در کودکان است؛ از این رو در مسیر درمان، اگر حرکات کودکان نیز اصلاح نشود، به نتایج مطلوب نخواهیم رسید.
وی افزود: در این راستا آموزش‌های ما نیز در کنار اصلاح ورود اطلاعات به مغز، بر روی مهارت‌های حرکتی و تعادلی کودکان نیز متمرکز است.
درمان اختلالات با فناوری در بزرگسالان
استکی ارائه راهکارهایی برای رفع اختلالات رفتاری در بزرگسالان را از دیگر زمینه‌های تحقیقاتی این آکادمی نام برد و گفت: نوروپلاستیسیته یا همان انعطاف‌پذیری مغزی امکان ارتقا و تغییر مثبت را برای همه افراد به همراه آورده، اما مساله اصلی در بزرگسالان این است که هر چه سن کمتر باشد، انعطاف‌پذیری مغز بیشتر است و درمان این نوع اختلالات در بزرگسالان زمان طولانی‌تری را می‌طلبد.