دنیای اقتصاد : هرساله در ماه‌های پایانی سال و داغ شدن بازار بلیت‌های نوروزی، مسافران یا از خرید بلیت جا می‌مانند یا با قیمت‌های بالا مجبور به خرید آن می‌شوند و عده‌ای دیگر نیز به دلیل گرانی از سفر هوایی منصرف می‌شوند. نظرسنجی «دنیای اقتصاد» در روزهای اخیر هم نشان داد که ۹۳ درصد از مسافران از بلیت‌های نوروزی امسال جا ماند‌ه‌اند. در این شرایط سازمان هواپیمایی از معرفی هشت سایت غیرمجاز فروش بلیت هواپیما به دادستانی برای مسدود کردن آنها خبر داده است. اما آژانس‌های هواپیمایی و پلتفرم‌های فروش آنلاین چه نقشی در توازن عرضه و تقاضا در این بازار و البته قیمت انواع بلیت دارند؟

راهکارهای بی‌ثمر سامانه‌ای
اختلاف شرکت‌ها و آژانس‌های هواپیمایی با سازمان هواپیمایی بر سر نحوه تعیین نرخ بلیت هواپیما موضوع جدیدی نیست؛ آژانس‌ها خواستار آزادسازی قیمت‌ها هستند، اما سازمان هواپیمایی بر قیمت‌گذاری برای این حوزه اصرار دارد. استدلال شرکت‌های هواپیمایی این است که نرخ‌های تعیین‌شده کفاف هزینه‌ها را نمی‌دهد و چاره آن فقط آزادسازی نرخ‌هاست. این اختلاف حتی به ارسال شکایت‌نامه شرکت‌های هواپیمایی به دیوان عدالت اداری و موافقت این نهاد با ابطال مصوبه قیمت‌گذاری برای بلیت هواپیما هم منجر شد.

در پی این اقدام، قیمت بلیت در مسیرهای داخلی ۷۰درصد افزایش یافت و عرضه بلیت نیز کم شد. این در حالی است که در ابتدای امسال افزایش ۲۹ درصدی بلیت هواپیما مصوب شد، اما شرکت‌های هواپیمایی نارضایتی خود از این مصوبه را با افزایش ۱۰۰درصدی بلیت‌ مسیرهای پرتردد و تداوم عرضه کم بلیت نشان دادند. در آن زمان، واکنش مسوولان سازمان هواپیمایی به افزایش‌های بدون مجوز قیمت بلیت هواپیما به اعلام برخورد قانونی با متخلفان خلاصه شد. حسین مذنب، مدیرکل بازرسی، مدیریت عملکرد و حقوق شهروندان وزارت راه و شهرسازی (۲۱ دی‌ماه) در فضای مجازی شخصی خود نوشته بود: «بر خلاف اخبار منتشر شده در چند روز اخیر، هیچ مجوزی برای افزایش قیمت بلیت هواپیما صادر نشده و مرجع قیمت‌گذاری تنها شورای عالی هواپیمایی است. شرکت‌های هواپیمایی موظف به اعمال قیمت مصوب خرداد ماه سال جاری هستند که در غیر این صورت با آنها برخورد قانونی صورت خواهد گرفت.»

اما یک بار دیگر روند افزایش قیمت و فروش غیرمجاز در اسفندماه برای بلیت‌های نوروزی تکرار شد. در حالی که پایگاه‌های معروف خرید و فروش آنلاین بلیت هواپیما اعلام کردند ظرفیت خرید بلیت‌ها تکمیل شده و برخی از آنها هنوز بخش فروش آنلاین بلیت‌‌‌ها را باز نکرده‌‌‌ بودند، اما‌‌‌ برخی سایت‌‌‌ها و آژانس‌های کمتر شناخته‌شده بلیت پروازها را با قیمت‌های چند برابری می‌‌‌فروختند. البته طبق وعده وزیر راه و شهرسازی، قرار بود برای ساماندهی بازار بلیت نوروزی سامانه‌ای ویژه فروش بلیت هواپیما راه‌اندازی شود که سال به پایان رسید و این وعده عملی نشد. مهرداد بذرپاش با تاکید بر اینکه در پروازهای داخلی باید قیمت‌های مصوب توسط شرکت‌های هواپیمایی رعایت شود، اظهار کرده بود: «قبلا بلیت پروازهای داخلی توسط سایت‌ها و شرکت‌های هواپیمایی عرضه می‌شد. با عرضه روش‌های مختلف مجازی، مرجعیت این سایت‌ها بیشتر از آژانس‌ها شد.»

با تمام اینها همان‌طور که نظرسنجی «دنیای اقتصاد» هم نشان داد، ۹۳‌ درصد از شرکت‌کنندگان موفق به خرید بلیت قطار و هواپیما نشده‌‌‌اند. در این شرایط، سازمان هواپیمایی به عنوان نهاد ذی‌ربط دوباره ضمن تاکید بر تمکین از نرخ مصوب خرداد ماه، اعلام کرد که هشت سایت غیرمجاز فروش بلیت هواپیما برای مسدود شدن به دادستانی معرفی شدند. پیش از این نیز رئیس سازمان هواپیمایی کشور از ممنوعیت فروش بلیت هواپیما به دلیل گران‌فروشی توسط چند شرکت از جمله یکی از پلتفرم‌های مطرح فروش آنلاین بلیت خبر داده بود. این شرکت در پاسخ به این اظهارات، بر عدم دخالت خود در قیمت‌گذاری بلیت پروازها تاکید کرد. با این اوصاف، هر چند وقت یک بار شرکت‌های هواپیمایی با اعتراض از قیمت‌گذاری دستوری، نرخ‌ها را افزایش و عرضه را کم می‌کنند و در ادامه رگولاتور نیز از برخورد قانونی با سایت‌های غیرمجاز خبر می‌دهد.

چالش‌های بازار آنلاین فروش بلیت
با اینکه رگولاتور، سایت‌های فروش بلیت را یکی از مقصران جدی نابه‌سامانی بازار بلیت می‌داند و هر بار از برخورد جدی با آنها می‌گوید، اما چرخه افزایش قیمت‌ها و فروش غیرمجاز بلیت‌ها باز هم تکرار می‌شود و دود آن به چشم مسافرها می‌رود. مردم و شرکت‌های هواپیمایی قیمت‌گذاری دستوری و کمبود ناوگان را مهم‌ترین عامل در آشفتگی بلیت‌های نوروزی بیان می‌کنند، اما پلتفرم‌های فروش آنلاین بلیت توضیحات و نگاه متفاوت‌تری به این ماجرا دارند. مدیران پلتفرم‌های فروش آنلاین بلیت کاهش ظرفیت ناوگان هواپیمایی، عدم تطابق عرضه و تقاضا، قیمت‌گذاری دستوری و نرخ‌گذاری سقفی رگولاتور را از جمله دلایل جاماندن مردم از بلیت‌های نوروزی اعلام می‌کنند. کامیار ایرانی، مدیر یکی از پلتفرم‌های فروش بلیت، در این رابطه به «دنیای اقتصاد» توضیح می‌دهد: «جا ماندن مردم از بلیت‌های نوروزی، بیشتر مربوط به سفرهای داخلی است که دلایل متعددی دارد. کاهش ظرفیت ناوگان هواپیمایی و عدم تطابق عرضه و تقاضا از دلایل اصلی آن است که منجر به سرریز شدن تقاضا به سایر وسیله‌های حمل‌ونقل از جمله قطار و اتوبوس شده است. این موضوع خود منجر به برهم زدن تعادل عرضه و تقاضا در این دو بخش از سیستم حمل‌ونقل شده است.» به اعتقاد او، کاهش عرضه پروازهای داخلی و محدودیت‌های ارائه بلیت‌ها در بسترهای آنلاین به واسطه سقف نرخی و سیاست‌های رگولاتوری، از جمله چالش‌های بازار آنلاین فروش بلیت است.

کمبود ناوگان در حالی از سوی فعالان صنعت مطرح می‌شود که محمد محمدی‌بخش، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، اواخر آذر ماه امسال اعلام کرده بود که از ابتدای دولت سیزدهم ۷۰ هواپیما و بالگرد دست‌دوم وارد کشور شده است. او پیش‌تر -در اوایل شهریور ماه امسال- نیز از افزایش تعداد هواپیماهای فعال به ۲۵۰ فروند تا پایان سال خبر داد و گفته بود: «در طول ۲۰ ماه گذشته ۶۰ فروند هواپیما به کشور وارد شده که ۳۰ فروند از این هواپیماها تاکنون عملیاتی شده است.»

یک پلتفرم‌ دیگر فروش آنلاین بلیت نیز دلایل مشابهی برای برهم خوردن بازار فروش بلیت‌های نوروزی مطرح می‌کند. این پلتفرم، قیمت‌گذاری دستوری و تامین خدمات گردشگری را از جمله چالش‌‌های این حوزه اعلام می‌کند. همچنین یکی از مدیران این پلتفرم تعداد کم و فرسودگی ناوگان، محدودیت‌های مربوط به واردات تجهیزات و نرخ‌گذاری سقفی از سمت قانون‌گذار را از جمله محورهای مهم در موضوع تامین خدمات گردشگری می‌داند.

در حالی که کارشناسان همواره از تبعات منفی قیمت‌گذاری دستوری و دخالت دولت در انواع بازارها هشدار می‌دهند، یکی از پلتفرم‌های فروش آنلاین بلیت در این زمینه به «دنیای اقتصاد» توضیح می‌دهد: «قیمت‌گذاری دستوری باعث شده است شفافیت در فروش بلیت‌ها از بین برود و تمایل به سرمایه‌گذاری و فعالیت در این حوزه نیز کاهش یابد. به عنوان مثال پس از اعلام سقف قیمت، برای اتوبوس‌داران دیگر صرفه اقتصادی نخواهد داشت که با هزینه چند میلیاردی در مقابل قیمت پایین بلیت، ریسک سرمایه‌گذاری در این بخش را در نظر بگیرند.»

از طرفی، یکی از گله‌های مردم از بازار بلیت‌های نوروزی، قیمت‌های عجیب و غریب و تخلف‌ برخی سایت‌ها در این زمینه بوده است؛ موضوعی که مدیران پلتفرم‌های فروش بلیت نیز آن را تایید می‌کنند و به اعتقاد آنها، قیمت‌گذاری دستوری برای بلیت هواپیما، بستری برای دور زدن قوانین و تخلف را فراهم کرده است.

قیمت‌گذاری دستوری و به‌هم‌ خوردن تعادل بازار
از سوی دیگر، سهم پلتفرم‌های فروش آنلاین در بازار بلیت نکته مهمی برای بررسی نقش آنها در برقراری تعادل عرضه و تقاضا در این بازار است. در حالی که آمار دقیقی در این زمینه از سوی نهادهای ناظر اعلام نشده است، اما طبق گفته کامیار ایرانی، مدیر یکی از پلتفرم‌های فروش آنلاین بلیت‌ به «دنیای اقتصاد»، برآوردها نشان می‌دهد که سهم کسب‌وکارهای آنلاین از فروش پرواز‌های خارجی حدود ۵۰ تا ۵۵ درصد و از پروازهای داخلی حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد است. البته به گفته او با سیاست‌های رگولاتوری، سهم فروش آنلاین در خصوص بلیت داخلی کاهش یافته است.

یک پلتفرم فروش آنلاین بلیت‌ دیگر اما این سهم را برای پروازهای داخلی حدود ۳۰ درصد و بلیت اتوبوس تا ۳۰ درصد، قطار تا ۵۵ درصد و پرواز خارجی ۷۰ درصد از کل بازار آفلاین اعلام می‌کند. البته توضیحات مدیر این پلتفرم به «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که در پروازهای داخلی این سهم به ۷۰ درصد رسیده بود، اما پس از اعلام سازوکار سقف نرخی تصویب شده که برای قیمت‌گذاری محدودیت در نظر گرفته شد، تمایل ایرلاین‌ها و آژانس‌ها به فروش آفلاین بلیت بیشتر شد. این موضوع به عقیده فعالان بازار آنلاین فروش بلیت، باعث عدم شفافیت در قیمت و بازار شده و طبیعتا سهم فروش آنها را کاهش می‌دهد.

به این ترتیب به نظر می‌رسد که با تداوم سیاست‌های دولت و قیمت‌گذاری دستوری در بازار فروش بلیت -آفلاین و آنلاین- تعادل عرضه و تقاضا به‌هم خورده و همچنان این مردم هستند که از افزایش قیمت‌ها و کمبود عرضه بلیت متضرر می‌شوند. این در حالی است که به عقیده کارشناسان، پلتفرم‌های فروش آنلاین بلیت‌های مسافرتی در صورت قانون‌گذاری درست می‌توانند با ایجاد رقابت بیشتر، نقش موثری در ایجاد توازن در بازار و نظام قیمت‌گذاری داشته باشند.