مساله اینترنت می‌تواند به اولین پاشنه آشیل دولت چهاردهم تبدیل شود
یک سیاست‌پژوه درباره خطر فراموش کردن وعده برداشتن فیلترینگ هشدار می‌دهد و از امکان‌های پیش روی دولت پزشکیان می‌گوید.
همان‌طور که رسیدگی به وضعیت اینترنت و فیلترینگ یکی از اصلی‌ترین محورهای برنامه پزشکیان برای ریاست‌جمهوری بود، یکی از مهم‌ترین مطالبه‌های مردم از دولت چهاردهم هم بهبود شرایط اینترنت است. مطالبه‌ای که امید می‌رفت با تغییر دولت پاسخ بگیرد اما تا امروز بی‌پاسخ مانده است.
محمد رهبری، سیاست‌پژوه و پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی، تداوم این شرایط را زمینه‌ساز ناامیدی مردم از دولت پزشکیان می‌داند و می‌گوید: در یک ماه اخیر وضعیت اینترنت نه‌تنها بهتر نشده که بدتر هم شده؛ این موضوع در جامعه ایجاد نارضایتی کرده و مساله‌ای است که می‌تواند هواداران آقای پزشکیان را ناامید کند. بنابراین، باید هرچه جدی‌تر برای وضعیت اینترنت فکر شود و با مردم صادقانه درباره‌اش صحبت شود؛ در غیر این صورت مساله اینترنت می‌تواند به اولین پاشنه آشیل دولت تبدیل شود. چون اگر احساس شود که همه وعده‌ها و شعارهای پیشین درباره فیلترینگ فراموش شده است، پیام خوبی برای جامعه نخواهد داشت.
مردم از یک سو، سرعت پایین و کیفیت نامطلوب اینترنت را تجربه می‌کنند و از سوی دیگر شاهد این هستند که دولت و وزارت ارتباطات برخلاف اظهارات پیشین‌شان درباره فیلترینگ و اختیاراتی برای برداشتن آن، از تلاش برای بالا بردن کیفیت شبکه می‌گویند و اعلام می‌کنند که در حیطه سیاست‌گذاری اختیاری ندارند. صحبت‌هایی که پیش از این هم شنیده می‌شد و حالا فقط صدای گوینده آن از عیسی زارع‌پور به ستار هاشمی تغییر کرده است.
در کنار تلاش مستمری که وزرای ارتباطات همواره از آن خبر می‌دهند، در مواجهه با موضوع فیلترینگ هم تنها راهکار عنوان‌شده مقابله با فیلترشکن‌ها و جمع کردن بساط فیلترشکن‌فروش‌ها است که پزشکیان هم در اولین حضورش در جلسه شورای عالی فضای مجازی دستورش را داد. دستوری که البته رئیس دولت سیزدهم هم داده بود و تا امروز هم باعث جمع شدن بساط هیچ VPNفروشی نشده و باعث کاهش گردش مالی هنگفت این حوزه نشده است.
اظهارات پزشکیان در این جلسه اما باعث سرخوردگی و خشم مردم شده است. آن‌ها که وعده‌های پزشکیان درباره رفع فیلترینگ را شنیده بودند و هنوز فراموش نکرده بودند که رئیس‌جمهور در اولین نشست خبری خود از «حذف چارچوب‌های فیلترینگ» صحبت کرده بود، انتظار داشتند رویکرد او در این جلسه معطوف به برنامه‌هایی برای برداشتن فیلترینگ باشد؛ چراکه با رفع آن غائله فیلترشکن‌فروشی هم خودبه‌خود ختم خواهد شد.
اما چرا در این جلسه و هم‌چنین در اظهارات اخیر وزیر جدید ارتباطات کمتر از قبل درباره فیلترینگ و برنامه‌هایی برای برداشته شدن آن می‌شنویم؟ این سیاست‌پژوهش و فعال حوزه اینترنت در پاسخ می‌گوید: از زمانی که دولت مستقر شده و آقای پزشکیان و وزیران‌شان مستقیما با امور درگیر شده‌اند، احتمالا احساس کرده‌اند چالش‌های موجود در خصوص رفع فیلترینگ به اندازه‌ای که فکر می‌کردند ساده نیست و به همین دلیل شاید این موضوع منجر به یک تغییر ادبیات شده باشد. در این شرایط، اگر متوجه دشوار بودن موضوع برداشتن فیلترینگ شده باشند، احتمالا به این نتیجه رسیده‌اند که پرداختن به این مساله و صحبت کردن از رفع فیلتر پلتفرم‌ها فقط انتظار جامعه را بالا می‌برد و وقتی مردم ببینند کاری درباره آن صورت نگرفته تاثیر بدتری خواهد داشت.
البته به اعتقاد این کارشناس، هرچند این تغییر ادبیات محسوس است و اظهارنظر درباره فیلترینگ به شدت گذشته نیست اما هنوز هم فرصت برای اقدام در راستای برداشتن محدودیت‌ها هست: «در وزارت ارتباطات هنوز همه معاونان وزیر سر جای خود ننشسته‌اند و اگر هم ایشان بخواهد اقدام موثری برای فیلترینگ انجام دهد نیاز به زمان دارد. بنابراین، برای اقدام در جهت رفع فیلترینگ در سطح وزارتخانه باید ۳،۲ ماه دیگر زمان بدهیم و منتظر باشیم.»
اجماع سران سه قوه در موضوع برداشتن فیلترینگ
محمد رهبری زمان حاضر را فرصت مناسبی برای اقدام پزشکیان در راستای برداشتن فیلترینگ می‌داند، چراکه به نظر او اکنون «در سطوح مسئولین عالی نوعی همراهی با مساله رفع فیلتر وجود دارد.» او در این خصوص از سران قوای قضائیه و مقننه مثال می‌زند:
«در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر دیدیم که اژه‌ای به مردم گفت اگر دغدغه اینترنت و فیلترینگ را دارید در انتخابات شرکت کنید تا بتوان تغییر ایجاد کرد. چنین اظهار نظری به این معنی است که رئیس قوه قضائیه هم موافق رفع فیلتر و تغییر شرایط اینترنت است. در طرف دیگر هم قالیباف را به‌عنوان رئیس قوه مقننه داریم که در زمان مطرح شدن طرح صیانت در مجلس، افراد نزدیک به او علنا در مخالفت با طرح صیانت موضع‌گیری می‌کردند و حتی شایعاتی مطرح میشود که خود قالیباف هم با این طرح مخالف بوده و وقتی مجلس در اسفند ۱۴۰۰ این طرح را تصویب کرد، در هیئت رئیسه مجلس اقداماتی صورت گرفته شده که این طرح ابلاغ نشود. بنابراین، به نظر می‌آید این تیم و خود قالیباف با فیلترینگ همه پلتفرم‌ها موافق نباشند و نسبت به جریان حامی فیلترینگ نگاه متفاوتی داشته باشند.»
به گفته این پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی، در شرایطی که رؤسای دو قوه قضائیه و مقننه طرفدار فیلترینگ به شکل و شدت فعلی آن نیستند، پزشکیان می‌تواند از این فرصت استفاده کند. رهبری می‌گوید: آقای پزشکیان می‌تواند این موضوع را در شورای سران سه قوه مطرح کند و سعی کند نظر هر دو رئیس قوه را جلب کند تا به‌صورت اجماعی و با همراهی آن‌ها مرتفع شدن فیلترینگ را رقم بزنند. با توجه به این که برداشته شدن فیلترینگ مطالبه مردم است و می‌تواند باعث خوشحالی‌شان شود شاید همه گروه‌های سیاسی یا آن‌ها که سهمی از قدرت دارند بخواهند خودشان را در این اتفاق سهیم بدانند. با سهیم‌شدن هر سه قوه در این تصمیم‌گیری، احتمال حل شدن این گره، که به افزایش سرمایه اجتماعی و خوشحالی مردم منجر خواهد شد نیز، بیشتر میشود.
البته این کارشناس در ادامه هم پیشنهاد می‌کند که رئیس‌جمهور در صورتی که موضوع را با سران قوا مطرح کرد و آن‌ها مخالفت کردند، باید این مساله را صادقانه و شفاف با مردم مطرح و اعلام کند که سایر قوا با موضوع رفع فیلتر موافق نبوده‌اند.
رفع فیلتر کدام پلتفرم‌ها اولویت دارد؟
در موضوع برداشتن فیلتر پلتفرم‌ها نظرات متفاوتی وجود دارد. بعضی معتقدند چون مردم بیشتر از اینستاگرام استفاده می‌کنند و هم‌چنین، کسب‌وکارهای متعددی در اینستاگرام حضور دارند باید ابتدا محدودیت اینستاگرام برداشته شود. بعضی دیگر با استناد به آلوده شدن گوشی‌های مردم به دلیل فیلتر بودن گوگل‌پلی رفع فیلتر این پلتفرم را مطالبه می‌کنند. عده دیگری هم یوتیوب را پلتفرم آموزشی و پرکاربردی می‌دانند که باید پیش از بقیه پلتفرم‌ها از چنگ فیلترینگ آزاد شود.
محمد رهبری اما به این مساله اشاره می‌کند که چون یوتیوب در ماه‌های پایانی دولت سیزدهم به رفع محدودیت نزدیک‌تر بود، بهتر است دولت پزشکیان هم موضوع برداشتن فیلترینگ همین پلتفرم را ادامه بدهد: در دولت قبلی گفته می‌شد که تلاش‌هایی برای رفع فیلتر یوتیوب انجام شده و حتی برخی اشخاص یا نهادها با برداشتن این محدودیت موافقت کرده‌اند. اما در نهایت یا این تلاش‌ها به نتیجه‌ای نرسیده یا به خاطر تغییر دولت روند این اتفاق متوقف شده است. با این حال، اخباری که در آن مقطع به گوشی می‌رسید نشان می‌داد که احتمالا برای برداشتن فیلترینگ یوتیوب همراهی بیشتری وجود دارد.
برداشتن فیلترینگ یوتیوب و تلگرام دردسترس‌تر از سایر پلتفرم‌هاست
این پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی تلگرام را پلتفرم دیگری می‌داند که با توجه به اتفاقاتی که اخیرا برایش رخ داده برداشته شدن محدودیتش می‌تواند محتمل‌تر باشد: «در یک ماه اخیر و پس از بازداشت پاول دوروف، تلگرام در بیانیه‌ای اعلام کرد که برای در اختیار قرار دادن اطلاعات اکانت‌ها حاضر است در صورت وجود درخواست رسمی، با دولت‌ها همکاری کند. اگر تلگرام چنین رویکردی را در پیش بگیرد – هرچند شاید در تناقض با حفظ امنیت و حریم خصوصی کاربران باشد – اما نوعی همکاری با دولت‌ها خواهد بود و بنابراین، بهانه عدم همکاری تلگرام با قوانین داخلی ایران که دلیل فیلتر شدنش بود مرتفع میشود و دولت ایران می‌تواند با تلگرام همکاری داشته باشد. بنابراین، این موضوع هم امکان جدیدی است که دولت می‌تواند از آن استفاده کند.»
این سیاست‌پژوه با بیان این نکات، رفع فیلتر یوتیوب و تلگرام را در دسترس‌تر می‌داند. به نظر او، دولت می‌تواند با یک طرح مساله خوب برای رفع فیلتر این دو اقدام کند و اگر در این زمینه موفق باشد پایه‌ای می‌سازد برای این که سایر پلتفرم‌ها هم رفع فیلتر شوند.