در جست‌وجوی جایگزینی برای تلگرام
در حال حاضر بیشترین استفاده مردم از فضای مجازی، از طریق پیام‌رسان‌هاست و در شرایطی که پیام‌رسان بومی پاسخ‌گوی نیاز کاربران وجود ندارد، ظاهرا چاره‌ای جز استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی از جمله تلگرام نیست و خدمات متنوع و پرزرق‌وبرق این فضا می‌تواند گواهی بر این ادعا باشد.
در شرایطی که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، دبیر شورای عالی فضای مجازی و دیگر مسوولان حوزه فناوری اذعان دارند که سرعت پیشرفت در این فضا بسیار زیاد است، معقولانه نیست از همه افراد جامعه انتظار داشته باشیم چشم به راه پیشرفت فناوری در ایران و ساخت پیام‌رسان‌های داخلی بمانند.
دبیرشورای عالی فضای مجازی درباره پیشرفت اینترنت و فناوری می‌گوید: تاکنون اینترنت افراد را به هم متصل می‌کرد، ولی در آینده اینترنت، اشیاء را به هم متصل خواهد کرد. ۶ میلیارد نفر تحت پوشش شبکه‌های تلفنی قرار دارند. ۳.۵ میلیارد نفر نیز تحت پوشش شبکه تلفن همراه هستند که حتما در فضای مجازی حضور دارند. تا سال ۲۰۲۰ این رقم به ۵۰ میلیارد نفر خواهد رسید.
به اعتقاد ابوالحسن فیروزآبادی این ارتباط‌گیری و توسعه فضای مجازی و حضور افراد در شبکه‌های اجتماعی سرعت بسیار بالایی دارد و طی سه سال گذشته تولید محتوا در فضای مجازی در دنیا دو برابر شده است که این موضوع نشانه این است که تحولی در حال وقوع است.
همان‌طور که تا سه سال پیش شبکه‌های پیام‌رسان نبودند ولی در حال حاضر ۴۰ میلیون نفر در ایران از این مزایا استفاده می‌کنند و ده‌ها میلیون در شبکه‌های مجازی حضور دارند.
اگرچه سازندگان پیام‌رسان‌های داخلی نیز گاهی گله‌هایی از برخورد دوگانه پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی دارند، برای مثال مهدی داوری یکی از این تولیدکنندگان معتقد است عدم تبلیغات این پیام‌رسان‌های داخلی در صداوسیما نمونه‌ای از این برخوردهای دوگانه است، اما نمی‌توان ادعا کرد صرف تبلیغات شبکه اجتماعی مانند تلگرام باعث همه‌گیر شدن آن بوده است.
در حال حاضر در ایران با توجه به صدرنشینی تلگرام بین پیام‌رسان‌های اجتماعی، جمعیتی چندده‌میلیونی در این فضا هستند که با توجه به اقبال کسب‌وکارهای مختلف به پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی برای تبلیغات و جذب مخاطب، بی‌توجهی به ماهیت این فضا می‌تواند فرصت‌های زیادی را از کسانی که امکان مشابه‌سازی این امکانات را دارند، دریغ کند.
ممکن است کارشناسان فضای مجازی مانند روح‌الله مؤمن‌نسب نقش صداوسیما در آشنایی افراد با پیام‌رسانی مانند تلگرام را بسیار پررنگ بدانند و وایبر، واتس‌اپ، لاین، اینستاگرام و تلگرام که جزو محبوب‌ترین و پرکاربردترین پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی هستند را از محصولات بد تکنولوژی نام ببرند و از صداوسیما به دلیل تشویق به استفاده از این محصول انتقاد کنند، اما باید توجه داشت در دنیای کنونی و با پیشرفت فناوری به خصوص در میان جوانان و قشر تحصیل‌کرده، حتی بدون دخالت صداوسیما هم محصولات پرکاربردی مانند اینستاگرام و تلگرام به انحاء دیگر راه خود را باز می‌کردند.
با این وجود نمی‌توان نقش فرهنگ‌سازی و آموزش سواد فضای مجازی به مردم را نادیده گرفت، زیرا از این راه است که می‌توان تشخیص داد کدام یک از محصولات فناوری کاربردی‌تر و امن‌تر هستند و همچنین تولید محصولاتی پرداخت که قابلیت رقابت با شبکه‌ها و پیام‌رسان‌های خارجی را دارند.
طبق آماری که مهدی منتظر قائم -از کارشناسان حوزه فناوری- به آن اشاره می‌کند، کاربران ایرانی در حوزه مصرف در بالاترین سطح استفاده از فضای مجازی قرار دارند، در شرایطی که مسوولان فرهنگی و ارتباطی کشور همواره به نقش و اهمیت تولید محتوا و سیاست‌گذاری در این فضا تاکید دارند و حرکت در بستر فضای مجازی برای کاربران و مدیران زمانی آسان و ثمربخش خواهد بود که ظرفیت‌های فضای مجازی به درستی شناخته شود.
همچنین اگرچه در حال حاضر تلگرام بازار پیام‌رسانی را، حداقل در ایران، قبضه کرده است، اما به غیر از این نرم‌افزار روسی، برنامه‌ها و پیام‌رسان‌های دیگری نیز وجود دارند که بخواهند وارد بازار شوند، زیرا تا امروز همه به این موضوع پی برده‌اند که این فضا، فضای پویایی است که به سرعت حرکت می‌کند و پتانسیل بالایی نیز در حوزه اقتصادی دارد.
بنابراین اگر پیام‌رسان‌های داخلی و بومی دست به کار نشوند و جای خودشان را در بازار و دل کاربران ایرانی باز نکنند، در صورتی که تلگرام هم نباشد یا فیلتر شود (که البته یافتن فیلترشکن هم برای کسانی که با این فضا آشنا هستند و همواره بازار فیلترشکن را برای کاسبان فیلتر داغ نگه داشته‌اند، دشوار نیست)، نرم‌افزار دیگری خواهد بود که این بار را به دوش بکشد.
همچنین با وجود اینکه امنیت و حفظ حریم خصوصی در شبکه‌ها و پیام‌رسان‌های اجتماعی برای کاربران اهمیت زیادی دارد، اما آنطور که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گوید؛ سیاست دولت بر این نیست که در این فضا نظارت ناشایست باشد، زیرا در صورت نیاز و زمانی که از سوی قوه قضاییه تشخیص داده شود این امکان وجود دارد که ارتباطات و فعالیت‌های کاربران در تمام فضاها از تلفن همراه گرفته تا اینترنت و شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی رصد شوند و دیگر تفاوتی بین شبکه‌های اجتماعی خارجی و داخلی وجود نخواهد داشت.
بنابراین همان‌طور که متولیان فناوری اطلاعات کشور معتقدند، کیفیت و خدمات این برنامه‌هاست که میزان محبوبیت و اقبال کاربران را مشخص می‌کند و به همین خاطر است که باید با استفاده از راه‌های خلاقانه و تلاش برای بهبود کیفیت پیام‌رسان‌ها، به دنبال جذب کاربران ایرانی بود.
در شرایطی که امیر خوراکیان -معاون محتوای مرکز ملی فضای مجازی- معتقد است مشکل پیام‌رسان‌های داخلی مالی نیست، بلکه دانش فنی است و با حمایت وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از پیام‌رسان‌هایی که بتوانند کاربران قابل قبولی را جذب کنند، بخش خصوصی باید به این حوزه وارد شود و در آن صورت دیگر نمی‌توان دلایلی مانند عدم تبلیغ در صداوسیما آورد، زیرا آنگاه حق پیام‌رسان‌هاست که اگر از کیفیت دانش فنی لازم برخوردارند، شکایت منطقی از این موضوع کنند و البته افراد نیز خودبه‌خود جذب خدمات برتر خواهند شد.