ادامه سانسور در روسیه؛ توییتر، فیس‌بوک و اینستاگرام از دسترس خارج شدند
دولت روسیه اعلام کرده است تا ۳ روز دیگر (۱۴ مارس) اینستاگرام را در این کشور مسدود خواهد کرد. مسکو پیشتر دسترسی به فیس‌بوک را قطع و توییتر را نیز برای ده‌ها میلیون نفر از مردم این کشور محدود کرده است.
به نقل از ریکود، این تصمیم سازمان ارتباطات روسیه در پاسخ به اقدام فیس‌بوک صورت گرفته است. فیس‌بوک به کاربران خود اجازه می‌دهد موقتا در برخی کشور‌ها به خشونت ولادیمیر پوتین، ریاست جمهوری روسیه و سربازان روسی اعتراض کنند. دولت روسیه پس از اعلام این خبر فیس‌بوک را یک «سازمان افراطی» خواند.
نیک کلگ، مسئول امور بین‌الملل متا (شرکت مادر فیس‌بوک)، روز جمعه در بیانیه‌ای که در توییتر منتشر شد گفت: «ما نزاعی با مردم روسیه نداریم.» به گفته او، اعتراض و آشکارسازی خشونت مجاز دانسته شده تا «آنها بتوانند در دفاع از خود، نظرشان را علیه ارتشی که به کشورشان حمله کرد بیان کنند.»
این محدودیت‌ها در شرایطی اعمال شده که دولت روسیه آزادی خبر و دیگر منابع اطلاعاتی را هدف گرفته و اطلاعات مربوط به جنگ اوکراین را به‌شدت تحت کنترل دارد (رسانه‌های روسی اجازه ندارند این حمله را جنگ بنامند و باید از عبارت «عملیات ویژه نظامی» استفاده کنند.) در چند هفته گذشته، مجراهای مستقل خبری در روسیه هدف سرکوب قرار گرفته و پوتین با امضای یک قانون جدید، کسانی را که «اخبار جعلی» علیه حمله منتشر کنند، به ۱۵ سال زندان تهدید کرده است. دولت روسیه تا همین امروز هزاران معترض ضد جنگ را دستگیر کرده است.
حالا فیس‌بوک، اینستاگرام و توییتر-که روس‌ها از آن برای بیان نظرات و دسترسی به اخبار مستقل جنگ استفاده می‌کنند به بزرگ‌ترین هدف پوتین برای سرکوب رسانه تبدیل شده است. با وجود تاریخچه پرفرازونشیب این پلتفرم‌ها و در حالی که فعالانی ازجمله خود دولت روسیه گاهی برای اخلال در دموکراسی از آنها استفاده کرده‌اند، اقدام پوتین برای مسدود کردن این اپلیکیشن‌ها تاثیر بسزایی بر آزادی بیان سیاسی این کشور دارد.
البته که مردم روسیه هنوز امکان دسترسی به منابع خبر دیگری مثل یوتیوب و اپلیکیشن‌های ارتباطی مثل تلگرام- که یکی از پرطرفدارترین اپلیکیشن‌های روسیه است-را دارند اما دولت این کشور به بحث و گفتگو در مورد سه پلتفرم اصلی پایان داده و مردم روسیه از ارتباط با جهان محرومند. بااین‌حال روسیه هنوز در مورد اپلیکیشن واتساپ، دیگر پلتفرم شرکت متا، اظهارنظر نکرده‌است. RIA Novosti، آژانس رسانه‌ای دولت روسیه گفت، ازآنجایی‌که واتساپ ابزاری ارتباطی است، برنامه‌ای برای مسدود کردن آن ندارد.
دیوید کایه، استاد حقوق دانشگاه اروین کالیفرنیا و گزارشگر سابق سازمان ملل در حوزه آزادی بیان، می‌گوید: «کلمه سانسور برای بیان آنچه در حال حاضر انجام میشود کافی نیست.»
راسکومنادزور (Roskomnadzor)، رگولاتوری ارتباطات روسیه، هم با انتشار بیانیه‌ای در روز چهارم مارس فیس‌بوک را به سانسور متهم کرد. براساس این بیانیه، فیس‌بوک به «تبعیض علیه رسانه و منابع اطلاعات روسیه» متهم شده است. فیس‌بوک در هفته گذشته (هفته دوم ماه مارس)، روند حقیقت‌یابی را برای اخبار شبکه راشا تودی (RT) و دیگر رسانه‌های دولتی روسیه آغاز کرد و دسترسی به RT را در اروپا و انگلستان مسدود کرد. این شبکه اجتماعی رسانه‌های دولتی روسیه را به شایعه‌پراکنی متهم کرده است.
نیک کلگ چندی پیش گفت، دولت روسیه سعی دارد تلاش مستقل فیس‌بوک برای حقیقت‌یابی را متوقف کند. در پی مسدود شدن فیس‌بوک در روسیه، کلگ طی بیانیه‌ای در روز چهارم مارس به این موضوع واکنش نشان داد.
کلگ در این توییت گفت: «به‌زودی دسترسی میلیون‌ها نفر از مردم عادی روسیه به اطلاعات معتبر قطع میشود، از ارتباط با خانواده و دوستان محروم می‌شوند و صدایشان خاموش خواهد شد. ما تا حد ممکن برای احیای دسترسی مردم به خدماتمان تلاش می‌کنیم تا به شکلی امن و مطمئن خود را بیان و اقداماتشان را سازماندهی کنند.»
توییتر هم پیشتر از محدودیت خدمات خود در روسیه خبر داد. البته طبق اعلام این شرکت هنوز این پلتفرم به‌طور کامل مسدود نشده است. حساب کاربری این شرکت در توییتر روز ۲۶ فوریه اعلام کرد: «ما از محدودیت توییتر برای یک سری از مردم روسیه آگاهیم و در تلاشیم تا امنیت و دسترسی به خدماتمان را تضمین کنیم.»
بااینکه به عقیده متخصصان سیاسی، سرکوب این پلتفرم‌ها به کنترل بیشتر روسیه کمک می‌کند، اما رهبران دولت اوکراین به‌تازگی در اقدامی عجیب از توییتر و فیس‌بوک خواسته‌اند تا دسترسی به پلتفرم‌های خود را در روسیه محدود کنند. دولت اوکراین این اقدام را نوعی «تحریم» علیه دولت روسیه دانسته و امیدوار است با این کار فشار مردم روسیه بر دولت این کشور افزایش یابد.
کای می‌گوید: «عجیب است که اوکراین از این شرکت‌ها خواسته تا دسترسی در روسیه را مسدود کنند و حالا روسیه این کار را برایشان انجام داده که به نظرم نتیجه نامطلوبی است.» وی در ادامه گفت، متوجهم که اوکراینی‌ها نگران ترویج پروپاگاندای روس هستند و سعی بر مجازات روسیه دارند.
پلتفرم‌های شبکه اجتماعی و به‌ویژه فیس‌بوک، مدت‌ها است به دلیل حرکت‌های ضددموکراتیک و حتی نسل‌کشی در بستر این شبکه‌های اجتماعی هدف انتقاد هستند. این انتقادات به دلیل تشدید حرکت‌های اعتراضی و همچنین انتشار اخبار جعلی در شبکه اجتماعی فیس‌بوک همواره مطرح میشود. اما مساله به این سادگی‌ها نیست. این پلتفرم‌ها در مناطقی مثل روسیه که فعالیت رسانه‌های مستقل محدود است، ابزار برای آزادی بیان محسوب می‌شوند. شبکه اجتماعی در این کشور‌ها شکاف حاصل از فیلتر دولتی را پر می‌کند. بااینکه مسدود کردن فیس‌بوک و توییتر باعث توقف مخالفت‌های سیاسی در روسیه نمی‌شود، اما به نظر این تازه شروع اقدامات سرکوبگرانه پوتین است. به‌علاوه اقدامات روسیه ممکن است الهام‌بخش دیگر رژیم‌های استبدادی شود.
حتی در صورت مسدود شدن پلتفرم‌های شبکه اجتماعی، همیشه راهکاری مثل استفاده از VPN برای دور زدن این محدودیت‌ها وجود دارد. اما بسیاری از کسانی که مهارت فنی یا پیش‌نیاز مالی کافی را ندارند، به‌طور کامل دسترسی خود را از دست می‌دهند.
اندری سولداتوف، روزنامه‌نگار روسی و یکی از اعضای ارشد مرکز تحلیل سیاست‌های اروپا، می‌گوید: «مردم عادی روسیه خیلی سریع به VPN روی آورده‌اند اما این محدود به بخش آزادی‌خواه جامعه است-بقیه در تاریکی می‌مانند. پلتفرم‌های بین‌المللی باید تمام تلاش خود را برای فراهم کردن دسترسی به‌کارگیرند.»