نبرد اوکراین و روسیه چگونه به سنگرهای مجازی رسید
جنگ روسیه و اوکراین از اولین روزهای درگیری در زمین دیگری نیز رقم خورد جایی که طرفین با سلاح فناوری و در فضای مجازی به مقابله با یکدیگر پرداختند.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه ۲۱ روز قبل دستور حمله به اوکراین را صادر کرد. هرچند جنگ میان دو کشور در زمین و هوا شروع شد، اما درگیری خیلی سریع به فضای سایبری نیز کشیده شد به طوری که در پی حملات روسیه به اوکراین، اینترنت این کشور در بخش‌های جنوبی و شرقی قطع شد. از سوی دیگر خبرگزاری ریانووستی روسیه نیز با حمله گروه هکری Anonymous روبرو شد. همین گروه هکری به زیرمجموعه شرکت "روس نفت" در آلمان نیز حمله کرد. همچنین چین نیز اعلام کرد از آدرس‌های اینترنتی در آمریکا برای در دست گرفتن کنترل رایانه‌های چینی و حمله هکری به بلاروس، روسیه و اوکراین استفاده شده است.
جدا از حملات سایبری که در روزهای جنگ میان روسیه و اوکراین شاهد افزایش آن بودیم، چیزی که این جنگ را بیش از هر چیزی متفاوت از جنگ‌های پیشین می‌کند گسترش دامنه حملات به فضای مجازی است به طوری که تبعات بیشمار آن در روزهای اخیر دامنگیر بسیاری از کاربران این دو کشور شده است. موج حملات باعث خروج بسیاری از شرکتهای فناوری از روسیه و در مقابل همچنین منجر به مسدودسازی برخی پلتفرمها از سوی این کشور شد.
در کشاکش این رویداد، شرکتهای فناوری آمریکایی مواضع بعضاً تبعیض آمیزی علیه روسیه داشتند و در مقابل تلاش می‌کردند که نشان دهند مدافع مردم اوکراین هستند.
از سوی دیگر از آنجایی که روسیه در حوزه‌های علمی و فضایی مختلفی نیز با کشورهای مختلف در اروپا و همچنین آمریکا همکاری می‌کرد، این پروژه‌ها نیز تحت تاثیر قرار گرفتند.
در گزارش پیش رو تلاش شده مروری داشته باشیم بر آنچه به نوعی جنگ سایبری عنوان میشود و از روزهای آغازین جنگ میان مردم روسیه و اوکراین کنش و واکنش جدیدی را رقم زده است. جنگ این بار به جز در صحنه نبرد تن به تن به رویایی در فضای مجازی نیز کشیده شد.
رسانه‌های روسی زیر تیغ شرکتهای فناوری
در روزهای ابتدایی درگیری میان دو کشور اخبار مختلف و گاه ضد و نقیضی در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شد. درهمین راستا روسیه فشار بر رسانه‌های داخلی را افزایش داد.
از سوی دیگر راسکامنادزر رگولاتور ارتباطات روسیه اعلام کرد فیس بوک درخواست‌هایش برای رفع محدودیت‌ها بر ۴ رسانه روسی (خبرگزاری RIA نیوز، Zvezda TV( متعلق به وزارت دفاع روسیه) و وب سایت‌های gaxeta.ru و lenta.ru را در پلتفرم اش نادیده گرفته است.
نیک کلگ مدیر امور جهانی متا نیز در بیانیه‌ای توئیتری اعلام کرد: مقامات روسی به ما دستور دادند فرایند راستی آزمایی مستقل و برچسب زنی محتوای ۴ رسانه دولتی را متوقف کنیم. اما ما این درخواست را رد کردیم و در نتیجه دولت روسیه نیز سرویس‌های ما را محدود می‌کند.
در ادامه این روند با گسترش خشونت‌ها، فیس بوک نیز اعلام کرد محدودیت‌های بیشتری علیه رسانه‌های روسی اجرا می‌کند و اجازه نمی‌دهد رسانه‌های دولتی روسیه با انتشار تبلیغات روی پلتفرم فیس بوک در هر نقطه از جهان کسب درآمد کنند.
البته علاوه بر فیس بوک، توئیتر نیز با محدودیت دسترسی در این کشور روبرو شد. در این میان، گوگل نیز یکی دیگر از شرکت‌هایی بود که نسبت به حمله روسیه به اوکراین واکنش نشان داد. این شرکت نیز اقدامی مشابه فیس بوک انجام داد و به رسانه‌های دولتی و چند کانال یوتیوبی اجازه نداد با دریافت وجه در وب سایت، اپ و ویدئوهای یوتیوب تبلیغ انجام دهند.
یوتیوب هم با اشاره به شرایط فوق العاده اعلام کرد قابلیت چند کانال برای درآمدزایی در پلتفرمش را متوقف کرده است.
پس از آن گوگل اضافه کرد اجازه نمی‌دهد رسانه‌های دولتی روسیه از فناوری تبلیغاتی اش برای درآمدزایی در وب سایت‌ها و اپ هایشان استفاده کنند. در کنار این موارد قابلیت رسانه‌های روسی برای استفاده از ابزارهای گوگل جهت خرید تبلیغ یا آگهی در سرویس‌های گوگل مانند جستجو و جی میل مسدود شد.
همچنین تیری برتون کمیسر امور بازارهای داخلی اتحادیه اروپا در جهت متوقف کردن گسترش اخبار جعلی، از آلفابت و یوتیوب خواست کاربران تبلیغ کننده جنگ را در پلتفرم هایشان مسدود کنند.
اتحادیه اروپا علیه RT و اسپوتنیک
پس از این رویدادها نیک کلگ مدیر امور جهانی متا پلتفرمز اعلام کرد از چند دولت و اتحادیه اروپا درخواست‌هایی برای انجام اقدامات بیشتر علیه رسانه‌های دولتی روسی دریافت کرده است. در همین راستا RT و اسپوتنیک در سراسر پلتفرم‌های این شرکت در اتحادیه اروپا مسدود شدند.
در پی آن یوتیوب نیز کانال‌های مرتبط با RT و اسپوتنیک را در سراسر اروپا مسدود کرد.
اپراتورهای مخابراتی کانادا نیز اعلام کردند کانال RT را ارائه نمی‌کنند.
توئیتر همچنین اعلام کرد از تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه RT و اسپوتنیک پیروی و از انتشار محتوای خاص در کشورهای عضو اتحادیه اروپا جلوگیری می‌کند.
در ادامه این روند گوگل اپلیکیشن‌های موبایل راشاتودی و اسپوتنیک را از فروشگاه‌های آنلاین خود حذف کرد. همچنین اتحادیه اروپا با ارسال نامه‌ای از گوگل خواست تا ممنوعیت رسانه‌های دولتی روسیه از جمله راشاتودی (RT) و اسپوتنیک را برای موتورهای جستجو و شرکتهای اینترنتی این کشور اعمال کند. در راستای محدودیت‌های اعمال شده، قرار شد گوگل تبلیغات خود را برای تبلیغات کنندگان مقیم روسیه در تمامی پلتفرمها و شبکه‌های جهانی خود متوقف کند.
در کنار این شرکت‌ها تلگرام نیز پس از وضع تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه رسانه روسی، کانال تلگرامی Sputnik Blizhneye Zarubezhye را در کشورهای عضو اتحادیه اروپا مسدود کرد. در بسیاری از کشورها کانال‌های تلگرامی RT DE، RT RU و RT News به خصوص در آلمان، فرانسه و هلند باز نمی‌شدند.
توقف فعالیت شرکت‌ها از اپل و مایکروسافت تا نایک در روسیه
در پی این رویدادها اپل نیز مجبور شد واکنش نشان دهد و فروش محصولاتش در روسیه را متوقف کرد.
این شرکت در بیانیه‌ای اعلام کرد به شدت نگران حمله روسیه به اوکراین است و اقداماتی در واکنش به این روند انجام می‌دهد که یکی از آنها توقف صادرات به تمام کانال‌های فروش در روسیه بود. همچنین سرویس‌های دیگر این شرکت از جمله اپل پی در روسیه محدود شدند. در کنار این موارد اپ استور امکان دانلود اپلیکیشن رسانه RT News و اسپوتنیک نیوز را برای کشورهای خارج از روسیه مسدود کرد.
مایکروسافت نیز اعلام کرد فروش محصولات و سرویس‌هایش را در روسیه تعلیق کرده است.
برد اسمیت رئیس مایکروسافت اعلام کرد برای پیروی از تحریم‌ها علیه روسیه علاوه بر تعلیق فروش محصولات بقیه کسب وکارهایش در روسیه را نیز متوقف کرده استالبته پیش از آن مایکروسافت نیز به تبعیت از دیگر شرکتهای فناوری بزرگ اپ موبایل RT را از فروشگاه اپلیکیشن ویندوز حذف کرده بود علاوه براین ۲ شرکت، نایک و دل نیز ارتباطات خود با روسیه را محدود کردنداما اقدامات علیه روسیه به همین جا ختم نشد. شرکت مخابراتی آمریکایی کوجنت نیز اعلام کرد ارتباطش با مشتریان روسی را قطع کرده است.
کوجنت در بیانیه‌ای مشابه به این نشریه اعلام کرد در راستای همخوانی با تحریم‌های اتحادیه اروپا برای مسدودسازی رسانه‌های دولتی روسی، تمام قراردادهایش در این کشور را متوقف کرده است. هرچند فعالان حقوق دیجیتال از تصمیم کوجنت برای قطع ارتباط با شرکتهای روسی انتقاد کردند.
گوگل پلی برای کاربران روس بسته شد
پس از تمام این موارد گوگل در اقدامی دیگر، سیستم پرداخت صورتحساب گوگل پلی را نیز برای کاربران اندروید در روسیه متوقف کرد. گوگل در بیانیه رسمی خود اعلام کرد فروشگاه اپ مذکور به دلیل اختلال در سیستم پرداخت، از ۱۰ مارس پرداخت صورتحساب برای کاربران ساکن روسیه را متوقف می‌کند. گوگل توضیح داد که این اقدام به معنای آن است که کاربران نمی‌توانند اپلیکیشن و بازی بخرند، در نتیجه پرداخت‌های حق اشتراک یا هرگونه خرید در اپ مربوط به کالاهای دیجیتال در گوگل پلی روسیه متوقف خواهد شد.
جنگ در زمین روسیه و مسدودسازی چند پلتفرم و عقب نشینی متا
اما در این میان روسیه نیز با اقدامات شرکتهای فناوری مقابله کرد. روسیه علاوه بر مسدود کردن فیس بوک و تلگرام به دلیل حذف رسانه‌های روسی، اینستاگرام را نیز مسدود کرد. این اقدام در پی آن انجام شد که متا پلتفرمز اعلام کرد به کاربران اوکراینی اجازه می‌دهد پست‌هایی مانند مرگ بر مهاجمان روسی را منتشر کند.
در همین راستا رگولاتور ارتباطات روسیه با ارسال ایمیلی برای کاربران اینستاگرام از آنان خواسته بود تصاویر و ویدئوهایشان را قبل از تعطیل شدن اینستاگرام جابه جا کنند و به جای اینستاگرام از پلتفرم‌های مشابه داخلی استفاده کنند.
دربیانیه راسکامنادزر این اقدام حفظ سلامت روانی شهروندان به خصوص کودکان و نوجوانان و مقابله با آزار و اهانت‌های آنلاین است. پس از این اقدام متا از موضع خود عقب نشینی و در بیانیه‌ای اعلام کرد سیاست بازبینی محتوا در اوکراین را محدودتر می‌کند و اجازه انتشار پیام‌هایی با شعار مرگ بر رئیس دولت یک کشور را نمی‌دهد.
تصویب قانون روسی برای مقابله با اخبار جعلی
یکی دیگر از رخدادهای مهم این درگیری امضای قانون اخبار جعلی توسط ولادیمیر پوتین بود. پس از آن تیک تاک اعلام کرد پخش زنده و آپلود محتوای جدید در روسیه را تعلیق کرده و مشغول بررسی قوانین جدید است.
پس از تصویب این قانون شبکه خبری بی بی سی نیز گزارش تحولات از روسیه را تعلیق کرد.
طبق قانون جدید گسترش اخبار جعلی یک جرم به حساب می‌آید و شامل انتشار اطلاعات جعلی درباره نیروهای نظامی کشور میشود. طبق قانون جدید مجازات انتشار اخبار جعلی درباره ارتش این کشور جریمه نقدی و زندانی خواهد داشت. همچنین افرادی که به طور علنی خواستار تحریم روسیه می‌شوند نیز با جریمه روبرو خواهند شد. طبق گزارش رسانه «مسکو تایمز» هدف این قانون مجازات افرادی است که هدف، نقش و وظایف نیروهای مسلح و همچنین دیگر واحدهای روسیه طی عملیات نظامی را تحریف می‌کنند.
خط بطلان روسی برای همکاری فضایی با اروپا و انگلیس
یکی از وجوه مهم همکاری‌های روسیه و آمریکا به همکاری‌های دو کشور در ایستگاه فضایی بین المللی مربوط میشود. به محض شروع درگیری‌های روسیه و اوکراین، یکی از موضوعات مطرح شده سرانجام همکاری‌های فضایی آمریکا و روسیه بود. پس از تهدیدهای آمریکا علیه روسیه و اتخاذ اقداماتی علیه این کشور، دیمیتری راگوزین مدیر آژانس فضایی روسیه در رشته توئیتی، غرب را به سقوط ایستگاه فضایی بین المللی روی آمریکا، چین و اروپا یا هند تهدید کرد.
او در این باره نوشت: آیا می‌خواهید همکاری ما در ایستگاه فضایی بین‌المللی را قطع کنید؟ اگر همکاری با ما را متوقف کنید چه کسی از خروج ایستگاه فضایی از مدار و سقوط کنترل نشده آن بر ایالات متحده یا اروپا جلوگیری خواهد کرد؟ امکان سقوط این سازه ۵۰۰ تنی بر چین و هند نیز وجود دارد. آیا می‌خواهید آنها را با چنین چشم‌اندازی تهدید کنید؟ ایستگاه فضایی از فراز روسیه عبور نمی‌کند بنابراین همه خطرها متوجه شماست. برای این خطرها آماده‌اید؟
پس از انتشار این توییت‌ها ناسا بیانیه‌ای منتشر و اعلام کرد که این آژانس فضایی آمریکایی قصد قطع همکاری با روسیه را ندارد و فعالیت‌های ایستگاه فضایی بین‌المللی به صورت عادی پیش خواهد رفت.
این درحالی است که قرار است یکی از فضانوردان ناسا در ۳۰ مارس همراه دو فضانورد روس و در یک کپسول سایوز به زمین باز گردد.
از سوی دیگر روسیه در پروژه ارسال مریخ نورد «اگزو مارس» به فضا نیز با سازمان فضایی اتحادیه اروپا همکاری می‌کرد. اما پس از بالا گرفتن تنش‌ها اروپا اعلام کرد انجام این ماموریت را به تعویق انداخته است.
همچنین سازمان فضایی روسیه در پی تحریم‌های اتحادیه اروپا، تمام عملیات‌های پرتاب موشک‌های سایوز از بندر فضایی این منطقه در گینه فرانسوی را متوقف کرد.
علاوه برآن قرار بود روسیه ماهواره‌های اینترنتی شرکت انگلیسی وان وب را به فضا ببرد. اما پس از بروز اختلافات شرط انجام ماموریت را عدم استفاده از آن برای مقاصد نظامی و کناره گیری دولت از سهامداری شرکت وان وب اعلام کرد. در نهایت روسیه ماهواره‌های مذکور را به فضا پرتاب نکرد.
تغییر جنگاوری در عصر جدید
تحولات درگیری‌های روسیه و اوکراین همچنان ادامه دارد اما از آنچه گفته شد چنین برمی آید که در عصر جدید، شیوه جنگ نیز تغییر کرده و به فضای سایبری و حوزه فناوری کشیده شده است. این تغییر به نوبه خود پیامدهای مختلفی دارد که چه بسا هزینه‌های سنگین‌تری را نیز به بار آورد.
از سوی دیگر گسترش جنگ بین دو کشور به حوزه فناوری و فضای مجازی نقش این عرصه را بیش از پیش پر رنگ تر می‌کند.