فیلترینگ چگونه باعث بیکاری و تعدیل گسترده در اکوسیستم استارتاپی شد
بازار دیجیتال مارکتینگ که تا دو ماه پیش بسیار داغ بود، حالا تبدیل به جایی برای تعدیل گسترده متخصصان شده است.
تقریباً دو ماه است که خبری از اینترنت بدون اختلال و اینستاگرام و واتس‌اپ بدون فیلتر نیست و همین موضوع هم صنعت دیجیتال مارکتینگ را خالی از معنا کرده و موجی از بیکاری را به وجود آورده است. خرید آنلاین در مهر ماه به گزارش اتاق بازرگانی ایران نسبت به شهریور ماه کاهش داشته است. بازار در حال از دست رفتن است و فعالان این بازار هم به دلیل کاهش درآمد کسب‌وکارها یک به یک حذف می‌شوند.
یکی از دلایل ورود جدی اتاق بازرگانی به این چالش، زیان 150 هزار میلیارد تومانی است که فیلترینگ در دو ماه گذشته به گفته رئیس مرکز بهبود محیط کسبوکار اتاق بازرگانی ایران به کسب‌وکارها وارد کرده است. این ضرر و زیان در همین نقطه به پایان نخواهد رسید و باید توجه داشت که معیشت حدود 9 میلیون نفر وابسته به شبکه‌های اجتماعی است و البته اینترنت یک ابزار اصلی برای کسبوکار است.
رئیس اتاق بازرگانی تهران نیز چندی پیش با اشاره به چالش‌های این روزهای کسب‌وکارها و اقتصاد دیجیتال تاکید کرده بود فیلترینگ بیشترین آسیب را به قشر جوان زده و ادامه آن، خسارت‌های جدی برای اقتصاد دیجیتال به دنبال خواهد داشت. از همین رو اتاق بازرگانی تهران خواهان بررسی این وضعیت در شورای عالی امنیت ملی نیز شد.
دو بال اصلی دیجیتال مارکتینگ یعنی فعالان حوزه گرافیک و نیز تولیدکنندگان محتوا، بعد از آسیب عمیقی که به مشاغل اینستاگرامی به واسطه فیلترینگ وارد شد، به شکل قابل توجهی دچار چالش و بحران شدند. افزایش تعداد قابل توجه افراد جویای کار این حوزه هم نگرانی درباره موج گسترده بیکاری را در جامعه تشدید کرده است.
«ایرانتلنت» نیز در گزارش آماری بررسی استخدام و اشتغال ایران در سال 1400 که در تاریخ 17 آبان منتشر شد، با اعلام اینکه 16 درصد از استخدام‌های انجام‌شده در یک سال گذشته در حوزه فناوری اطلاعات، نرم‌افزار و اینترنت بوده است، خبر داد که 52 درصد از کل استخدام‌ها در یک سال گذشته از بین افراد متخصص بوده است. جالب است که شرکت‌هایی که بیشترین میزان جذب و استخدام را در این یک سال داشته‌اند، اغلب در حوزه نوآوری و فناوری فعالیت می‌کنند.
ماجرا از این قرار است که امروز افرادی نگران بیکاری خود هستند که دنیای رو به توسعه، دنیای تکنولوژی و ویژگی‌های نسل Z آنها را به فعالیت در مشاغل مرتبط با تکنولوژی و مخصوصاً اینترنت تشویق کرده بود. بازار تا همین یک ماه قبل تشنه فعالیت آنها بود و حالا یک ماه بعد از فیلترینگ و قطعی مداوم اینترنت، افراد فعال در این مشاغل هر آن نگران ازدست‌دادن شغل خود هستند. در این میان حتی برخی استارتاپ‌های بزرگ مانند دیوار هم بخشی از متخصصین خود در حوزه تولید محتوا یا مارکتینگ را تعدیل کرده‌اند.
در باغ سبزی که خشک شد
تصویری که بازار کار تا همین دو ماه پیش در اختیار افراد جویای کار قرار داده بود، مشاغلی همچون دیجیتال مارکتینگ را که اتفاقاً شامل تولیدکننده محتوای متنی و تصویری هم می‌شد، نه تنها در گروه مشاغل پردرآمد قرار داده بود، بلکه ظرفیت حضور افراد در شرکت‌های بزرگ و استارتاپ‌های پویا را هم فراهم کرده بود.
در همین راستا بود که «آسیه حاتمی»، مدیرعامل ایرانتلنت پیش از این در مصاحبهای با دیجیاتو با ترسیم بازار کار آینده ایران، حوزه‌های کاری فروش، برنامه‌نویسی، تبلیغات و مارکتینگ، حسابداری و مالی را جزو ۴ دسته از مشاغلی عنوان کرده بود که درآمدهای خوبی دارند و اتفاقاً بیشترین تعداد آگهی را به خود اختصاص داده‌اند.
جذابیت مشاغل حوزه‌های مرتبط با فضای اینترنت هر روز در حال افزایش بود و تا جایی پیش رفت که حتی گروهی بر این باور رسیدند که تحصیلات دانشگاهی چاره کار پیدا کردن نیست و مهارت‌های حوزه دیجیتال شغل مناسبی در اختیار افراد قرار خواهد داد. همین رویارویی مدرک یا مهارت بود که جوانان و مخصوصاً نسل Z را بیشتر به حضور در این مشاغل تشویق کرد.
در اوج روزهای این رویارویی بود که «هادی محمدآبادی»، مدیرعامل جاب‌ویژن، در مصاحبهای با دیجیاتو گفت: «شناخت بازار کار و مشاغلی که بیشتر مورد توجه قرار گرفتهاند، یکی دیگر از شاخص‌هایی است که برای اشتغال افراد اهمیت قابل توجهی دارد. شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات یا آژانس‌های تبلیغاتی به مهارت‌هایی نیاز دارند که همچنان در دانشگاه‌ها تدریس نمی‌شود. همین موضوع باعث شده دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت بیشتر از دوره‌های تحصیلی زمان‌بر و چند ساله برای افراد جذابیت داشته باشد.»
اما جریان تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر در نهادهای حاکمیتی مسیری متفاوت را در پیش گرفت. در حالی که تعداد قابل توجهی از افراد سعی داشتند به حوزه‌های جدید ورود کنند، فیلترینگ جریان مسیر شغلی را تغییر داد. این تغییر مسیر در زمانی محقق شد که وضعیت معیشتی هم در حال تجربه روزهایی سخت است. در حالی که انتظار ایجاد شغل می‌رفت، همان شغل‌هایی هم که توسط بخش خصوصی و حتی به شکل خوداشتغالی ایجاد شده بود، در مرز نابودی قرار گرفته است.
زمین بازی دیجیتال مارکتینگ حذف شد
پلتفرم‌های استخدام و کاریابی و همچنین لینکدین به عنوان شبکه اجتماعی تخصصی شغل و مهارت هم این روزها نمایش واضحی درباره تعداد قابل توجه افرادی است که شغل خود را از دست داده‌اند. هرچند این مشاغل در حوزه‌های مختلف از دیجیتال مارکتینگ تا منابع انسانی است، اما این وسعت و حجم بیکاری بیانگر آب‌رفت قابل توجه بازار است. بازاری که امتداد آن در بستر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی نابود شد.
«الهام وحیدی‌نیا»، مدیر ارشد مارکتینگ مجموعه ایرانتلنت در پاسخ به پرسش دیجیاتو مبنی بر اینکه وضعیت مشاغل حوزه دیجیتال مارکتینگ و دیگر مشاغل مرتبط با فضای اینترنت چه خواهد شد و کسب‌وکارها چه چشم‌اندازی برای نیروی انسانی خود تصویر کرده‌اند، گفت: «نظرسنجی‌هایی که اخیراً از بین کسب‌وکارها انجام داده‌ایم، بیانگر آن است که کسب‌وکارهای قوی و با سایز بزرگ که کمتر تحت تاثیر شرایط اخیر قرار گرفتهاند، در حال ادامه کار هستند و در حوزه‌های کاری غیر مرتبط با دیجیتال مارکتینگ، حتی در حال استخدام هم هستند. هرچند استخدام در حوزه دیجیتال مارکتینگ فریز شده است.»
وحیدی‌نیا با توضیح درباره کسب‌وکارهای متوسط و موقعیتی که آنها در حال تجربه هستند، گفت: «این شرکت‌ها اکثراً در حال بازبینی نیروی انسانی و حرکت به سمت تعدیل نیرو هستند. هرچند همچنان روند تعدیل نیرو شکل نگرفته و نیروی انسانی از منظر بازدهی، عملکرد و روند کاری بیشتر زیر ذره‌بین قرار گرفته است. این در حالی است که تعدیل نیرو در کسب‌وکارهای کوچک شروع شده و حتی برخی کسبوکار خود را تعطیل کرده‌اند.»
به گفته او استخدام در حوزه دیجیتال مارکتینگ در بهترین حالت این روزها فریز شده است.
ایده‌پردازی و خلاقیت موتور محرک پیشبرد بازار است. موضوعی که نیازمند آرامش، مطالعه و البته مشاهده است؛ شاخص‌هایی که این روزها کمتر امکان تحقق آنها وجود دارد. دسترسی به اینترنت ممکن نیست و حتی نیروی انسانی فعال در حوزه دیجیتال مارکتینگ چه در جریان فنی و چه در جریان تولید محتوای متنی و تصویری دسترسی خود به امکانات گذشته را از دست داده است.
مدیر ارشد مارکتینگ مجموعه ایرانتلنت با تأکید بر اینکه در حال حاضر تحرکات بازار به طوری کلی متوقف شده است، این موضوع را یکی از عوامل اثرگذار در بحرانی که کسب‌وکارهای نوین هم با آن روبه‌رو هستند، توصیف کرد. به باور او در چنین شرایطی حتی افرادی که پیش از این خلاقانه در این حوزه فعال بودند، امکان فعالیت و ایده‌پردازی خود را از دست داده‌اند.
او با اشاره به اینکه بازاری برای فعالیت وجود ندارد، گفت: «وقتی خرید و فروش شکل نمی‌گیرد، طبیعتاً عملکرد مارکتینگ هم با اختلال روبه‌رو خواهد شد. این جریان در جریان کسب‌وکارهای اینترتی و مخصوصاً وابسته به شبکه‌های اجتماعی هم با شدت بیشتری خودنمایی می‌کند.»
راهی جز کوچ به مشاغل دیگر نیست
اینستاگرام به عنوان بستر بازار اجتماعی و یکی از مهم‌ترین پلتفرم‌هایی که جریان حیات فعالان دیجیتال مارکتنیگ را به سمت خود برده بود، حالا از دست رفته است. از دست رفتن آن به واسطه فیلترینگ گسترده روندی را رقم زده که براساس آن دو گروه بزرگ کسب‌وکارهای اینستاگرامی و دییجیتال مارکترها هم زمینه فعالیت خود را از دست داده‌اند.
در همین راستا به باور «میلاد بختی»، بنیان‌گذار و مدیرعامل کاربوم، فقط نگاهی به لینکدین تصویر روشنی از شرایط بحرانی اخیر به دست می‌دهد. او با تأکید بر اینکه مشخص است وضعیت به شکل قابل توجهی تغییر کرده است، در پاسخ به پرسش دیجیاتو مبنی بر اینکه آینده بازار کار چه چشم‌اندازی خواهد داشت؟ گفت: «بیشتر افرادی که در صنعت IT کار می‌کنند درگیر تعدیل نیرو شده‌اند.»
به گفته او بیشتر حجم تعدیل نیرو به طور مشخص مربوط به افرادی است که در حوزه دیجیتال مارکتینگ با تمرکز بر اینستاگرام مشغول به کار بوده‌اند. حتی برخی شرکت‌ها که نیروی انسانی خود را حفظ کرده‌اند، بیشتر در قالب مسئولیت اجتماعی بوده است.
بختی در پاسخ به این پرسش که حالا با وجود این شرایط، بازار چه مسیری را طی خواهد کرد؟ با تأکید بر اینکه در چنین شرایطی بازار مسیر خود را پیدا خواهد کرد و با شرایط هماهنگ خواهد شد، گفت: «پیش از این فضای مشاغل نوین مثل دیجیتال مارکتینگ موقعیتی فراهم کرده بود که افراد حتی با رشته‌های دانشگاهی غیرمرتبط در پی گذراندن دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و میان‌مدت امکان اشتغال پیدا کنند، موضوعی که حالا دیگر ممکن نیست.»
با وجود نگرانی‌هایی که درباره جریان کاری حوزه دیجیتال مارکتینگ و دیگر مشاغل مرتبط با اینترنت وجود دارد، بختی بر این باور است که شرایط فعلی و واکنش‌های مسئولان بیانگر عدم رفع فیلتر بسترهای فعالیت چنین مشاغلی است. امیدی نیست و بهتر است افراد به دنبال فعالیت در مشاغل دیگر باشند.
مسیر روشن نیست
شواهد بیانگر آن است که آینده و چشم‌انداز کاری فعالان حوزه IT و همچنین دیجیتال مارکتینگ روشن نیست. هیچ چشم‌اندازی از اینکه چه در انتظار آینده شغلی افراد فعال در این حوزه است، وجود ندارد و همین موضوع موقعیت را پیچیده‌تر کرده است.
در این شرایط تنها روزنه امید معجزه رفع فیلتر و شنیدن صدای فعالان این حوزه توسط نهادهای تصمیم‌گیر است. نپذیرفتن این روند موج خطرناک بیکاری را به جامعه تحمیل خواهد کرد که به دومینوی آسیب‌های اقتصادی منجر خواهد شد.
تصویری که انکار آن چاره‌ساز نیست، بیکاری است. بیکاری همان زخم مهمی بود که سال‌هاست اقتصاد کشور با کمک گرفتن از اقتصاد دیجیتال در حال تلاش برای ترمیم آن بود. زخمی که قبل از بهبود حالا دوباره عود کرده است.