نسل جدید تحریم‌ها علیه ایران؛ آینده اینترنت اشیا و فناوری اطلاعات در خطر است؟
شرکت کویکتل قصد دارد مانع فعال شدن ماژول‌هایش در ایران و روسیه شود، اما تبعات این تصمیم چیست؟
ایمیل یک شرکت سازنده ماژول به شرکای تجاری‌اش از احتمال اعمال نسل جدیدی از تحریم‌ها علیه ایران حکایت دارد. براین اساس از ابتدای سال 2023، ماژول‌های تولیدی شرکت «کویکتل» (Quectel)، یکی از بزرگترین شرکت‌های سازنده ماژول‌های حوزه فناوری، در کشورهای روسیه و ایران فعال نخواهند شد. تحقق چنین موضوعی میتواند تبعات بسیاری برای کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و آینده IoT داشته باشد اما تداوم این تحریم‌ها میتواند حتی بازار موبایل در ایران را با مشکل مواجه کند.
شرکت کویکتل یکی از تولیدکنندگان ماژول‌های مخابراتی و ارتباطی است که محصولات آن در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد این شرکت تحریم‌های جدیدی علیه ایران و روسیه تدارک دیده تا استفاده از محصولاتش در این دو کشور غیرممکن شود.
تصویری از ایمیل این شرکت که در اختیار دیجیاتو قرار گرفته نشان می‌دهد به نظر می‌رسد کویکتل قصد دارد از ابتدای سال 2023، مانع رجیستر شدن ماژول‌های ارتباطی این شرکت در روسیه و ایران شده و ماژول‌های GNSS نیز پس از دریافت آپدیت جدید، امکان موقعیت‌یابی نداشته باشند.
اما پرسش اصلی اینجاست که چنین تحریمی تا چه حد عملی و جدی است و چه تبعاتی به دنبال دارد؟ باید بدانیم چند شرکت بزرگ در دنیا همچون کوالکام و مدیاتک در زمینه تولید تراشه فعالیت می‌کنند. شرکت‌های تکنولوژی‌محور دیگری نیز هستند که برای استفاده از قابلیت‌های این چیپست‌ها، آن‌ها را روی یک بُرد مدار الکترونیکی از پیش طراحی شده قرار داده و به اصطلاح «ماژول» تولید می‌کنند.
برای تولید محصولات و کالاهایی که به دست مصرف کننده نهایی می‌رسد نیز به استفاده از این ماژول‌ها نیاز است. در اکثر کالاهای الکترونیکی از ماژول‌های مختلفی استفاده شده است، به طور مثال یک دستگاه ردیاب خودرو نیاز به یک ماژول GPS برای مشخص کردن مختصات جغرافیایی و ماژول GSM جهت ارسال نقطه به سرور دارد.
شرکت کویکتل (Quectel) یکی از تولیدکنندگان مطرح ماژول‌های M2M است که سهم بازار تقریباً 37درصدی در دنیا دارد. ماژول‌های GSM، 4G، 5G و GPS این شرکت در محصولات مختلف داخلی و خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شرکت‌های ایرانی سازنده محصولاتی که نیاز به هر نوع ارتباط IoT (اینترنت، SMS، تماس) یا تشخیص موقعیت جغرافیایی دارند، می‌توانند به راحتی از ماژول‌های Quectel در محصولات خود استفاده کنند.
ماجرای تحریم ایران از سوی کویکتل چیست
همانطور که پیش از این به آن اشاره شد، کویکتل تصمیم گرفته تا از ابتدای سال آینده میلادی ایران را در فهرست تحریمی‌های ماژول‌های خود قرار دهد. «محسن عادلی»، هم‌بنیانگذار مجموعه سیسوگ، مرجع متن باز آموزش الکترونیک و تولیدکننده محتوا درباره این صنعت، درباره جزییات این اتفاق به دیجیاتو گفت:
«این شرکت حدودا سه هفته پیش اعلام کرد از اول سال 2023 با اعمال تغییراتی در firmware (یک نوع نرم افزار واسط است که به وسیله آن می‌توان با دستگاه کار کرد) محصولات خود، مانع از فعال شدن هر ماژول مخابراتی تولیدی خود (مثل ماژول‌های GSM،4G یا GPS) در روسیه و ایران شود. همچنین آن‌ها اعلام کرده‌اند از این تاریخ به بعد، هر آپدیت firmware هم که منتشر کنند با چنین قابلیتی خواهد بود.»
به گفته وی همچنین قابلیت دانگرید (پایین آوردن نسخه firmware) از این محصولات گرفته خواهد شد تا نتوان با این تحریم، مقابله کرد.
اگر سری به سایت این شرکت بزنید، خواهید دید امکان ثبت‌نام با هویت ایرانی در آن فراهم نیست و این شرکت به طور مستقیم به ایران محصول عرضه نمی‌کند. عادلی با تأیید این موضوع به دیجیاتو گفت: «خیلی از هسته‌ها و نیازهای اولیه این شرکت از سوی شرکت‌های دیگری همچون کوالکام که شرکتی آمریکایی است، تأمین میشود. کویکتل یک شرکت چینی است که تحت تأثیر هر اتفاق و تحریمی میتواند بازار جهانی خود را از دست داده و به ورطه نابودی کشیده شود. سهم بازار ایران برای آن‌ها ناچیز است و اصلاً تمایلی ندارند هیچ ریسکی را در این زمینه تحمل کنند. این شرکت چند سال پیش در دوران برجام در ایران فعالیت کرده، اما زمانی که تحریم‌ها بازگشت، در کمتر از چند روز کلیه ارتباطاتش را با مشتریان ایرانی خود قطع کرد.»
نسل جدید تحریم‌ها
اگرچه در این سال‌ها محصولات این کشور به طور غیرمستقیم وارد کشور می‌شد، چه شد که کویکتل ناگهان تصمیم به اعمال چنین تحریم سفت و سختی گرفت؟ عادلی در این باره به دیجیاتو گفت: «تحریم‌های روسیه موجب شد تا حساسیت و نگرانی این شرکت برای استفاده از محصولاتش در روسیه افزایش یابد. همین موضوع سبب شد تا روسیه را در فهرست تحریمی خود قرار داده و اعلام کند محصولاتش از سال 2023 در این کشور فعال نخواهد شد، اما در حالی که در ابتدا نامی از ایران در فهرست چنین تحریمی نبود، فعل و انفعالاتی موجب میشود تا کویکتل تصمیم به غیرفعالسازی ماژول‌هایش در ایران نیز بگیرد.»
سرنوشت ماژول‌های قدیمی چه میشود؟
عادلی در پاسخ به سؤال دیجیاتو مبنی بر اینکه آیا ماژول‌هایی که تاکنون در ایران مورد استفاده قرار گرفته‌اند هم از کار خواهند افتاد یا خیر، گفت:
«مشکلی برای محصولاتی که تاکنون فروش رفته‌اند پیش نمی‌آید، اما اگر آن‌ها بروزرسانی جدیدی دریافت کنند از کار خواهند افتاد. البته اکثر شرکت‌ها زمانی که یک ماژول و محصول تولیدی با آن به پایداری می‌رسد، دیگر تمایلی به ارائه آپدیت ندارند؛ مگر اینکه بخواهند آن را ارتقا دهند یا مشکلی برای محصول پیش بیاید.»
وی با تأکید بر اینکه این شرکت ماژول‌های متفاوتی و بروزی تولید می‌کند به یک سری Smart Modules اشاره کرد که پس از تحریم‌ها، امکان ارتقای آن‌ها سلب خواهد شد: «این ماژول‌ها از هر نظر کامل و گاه شبیه یک موبایل بوده که مجهز به سیستم عامل اندروید یا لینوکس هستند. اسمارت ماژول‌ها با قرار گرفتن روی بُرد، امکان ارتباط با دوربین، نمایشگر و… را فراهم می‌کنند که موجب کاهش هزینه و تسهیل تولید محصول نهایی میشود. هرگاه چنین ماژول‌هایی با مشکلی مواجه شده یا نیاز به عملکرد خاصی داشتند، به طور غیرمستقیم می‌شد به فریمورهای جدید دست پیدا کرد، اما از سال 2023 نیز این امکان از مشتریان ایرانی سلب میشود.»
ترسیم آینده با احتمال نسل جدید تحریم‌ها
حال با چنین تحریمی، چه آینده‌ای برای ارتباطات در ایران می‌توان متصور بود؟ این کارشناس در پاسخ به سؤال دیجیاتو گفت:
«اگر تحریم‌ها به همین شرکت کویکتل ختم شود، کسب‌وکارهای تولیدی و پروژه‌های ملی که از این ماژول در آن‌ها استفاده میشود، با یک توقف چند ماهه مواجه خواهند شد تا از ماژول‌های شرکت‌های دیگر استفاده کنند. با توجه به اینکه ماژول‌های این شرکت یک سری قابلیت منحصر به فرد را ارائه می‌کنند، این جایگزینی کار آسانی نیست چرا که زمان‌بر و هزینه‌بردار بوده و حتی شاید موجب تغییر در طراحی محصول نهایی شود. همچنین ماژول‌های شرکت کویکتل در دستگاه‌ها و محصولات بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی مورد استفاده قرار گرفته که از از آن بی خبریم. به طور مثال یک دستگاه پرداخت یا یک دستگاه صنعتی از ماژول‌های این شرکت برای ارتباط استفاده می‌کنند. با توجه به اینکه چنین کالاهایی مجهز به سیستم عامل هستند، شاید به طور خودکار firmware خود را آپدیت کنند و از کار بیفتند. همچنین واردکنندگان ممکن است محصولاتی را خریداری کنند که در خارج از ایران هیچ مشکلی نداشته اما به محض ورود به کشور از کار بیفتند و کسی هم علت این از کارافتادگی را متوجه نشود.»
عادلی اعتقاد دارد اگر این تحریم‌ها به سایر شرکت‌ها و حتی سازندگان چیپست سرایت کند، دیگر نمی‌توان آینده‌ای برای IoT در ایران متصور شد: «در صورت ادامه دار شدن جنگ روسیه و فشارهای آمریکا، چنین تحریمی دور از انتظار نیست که تبعات وحشتناکی برای کشور به دنبال دارد. شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی بسیاری در حوزه IoT و ارتباطات داریم که از ماژول‌ها و چیپست‌های شرکت‌های مختلف استفاده می‌کنند. حال اگر به طور مثال کوالکام تصمیم بگیرد تا چیپست‌هایش در ایران فعال نشود، تمام محصولاتی که از این چیپست استفاده می‌کنند، حتی تلفن‌های همراه، از کار خواهند افتاد آن هم بدون آنکه کاربران چرایی آن را بدانند.»
بی شک این مدل تحریم مدل جدیدی از تحریم خواهد بود که تابحال نمونه ای برای آن وجود نداشته و میتواند تولید کنندگان زیادی در سطوح مختلف را دچار چالش و حتی ورشکستگی کند و گستردگی آن میتواند به متوقف شدن هزاران پروژه فعال در حوزه IoT در ایران را رقم بزند. واقعیت این است که در صورت اجرا شدن این تحریم، ابعاد تبعات این موضوع به شکل روشن مشخص نیست.