آیا فعالیت استارلینک در ایران به‌کلی ممنوع شد؟ بررسی نظر اتحادیه بین‌المللی مخابرات
آیا مصوبات اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه دور لازم‌الاجراست؟ کارشناسان حقوقی و فعالین صنعت مخابرات به این سؤال پاسخ می‌دهند.
طی ماه‌های گذشته اتفاقات زیادی در حوزه شبکه اینترنت کشور رخ داده که وزارت ارتباطات پیگیر آن‌هاست. از بین تمام بحران‌ها و مسائلی که رخ داده (مانند فیلترینگ، اختلال‌ها، ضررهای مالی به کسب‌وکارها و…)، فعلاً موضوع فعالیت استارلینک در ایران نهایتاً با پیگیری‌های وزارت ارتباطات به سرانجام رسیده است. براساس خبری که توسط این وزارتخانه اعلام شد، فعالیت استارلینک در ایران ممنوع اعلام شده است؛ این ممنوعیت توسط اتحادیه جهانی مخابرات اعلام شده؛ جایی که اخیراً ایران در آن کرسی خود را در شورای حکام آن از دست داده است. اما آیا این موضوع پایان فعالیت بیش از 800 ترمینال استارلینک در ایران (براساس خبرهای اعلام‌شده) را رقم خواهد زد؟
اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه دور یا آی‌تی‌یو International Telecommunication Union (ITU) یک سازمان تخصصی بین‌المللی وابسته به سازمان ملل متحد است. همان‌طور که سازمان ملل متحد دائماً اقدامات برخی کشورها را محکوم می‌کند، این اتحادیه نیز موضع‌گیری‌ها و مواردی را ابلاغ می‌نماید. وظیفه این اتحادیه قانون‌گذاری و مدیریت فضای فرکانسی، تدوین استانداردهای تبادل داده و اطلاعات و همچنین کمک به رشد و توسعه ارتباطات در سراسر جهان است و مقر آن در ژنو، سوئیس قرار دارد. همین امروز بسیاری از کشورهای دنیا معتقدند که این اتحادیه در حاکمیت اینترنت در دنیا هم نتوانسته است درست عمل کند. البته ناگفته نماند که ساختار این اتحادیه هم‌اکنون بسیار بهتر شده و با وجود بحث‌های امواج الکترومغناطیسی، مدارهای ماهواره‌ای و بحث شبکه، نقش اتحادیه پررنگ‌تر از قبل شده است و تصمیماتش بیشتر موردتوجه کشورها قرار می‌گیرد.
«رضا ایازی»، پژوهشگر حقوق فناوری، در گفت‌وگو با دیجیاتو تأکید دارد مصوبات اتحادیه جهانی مخابرات پیشنهادی و تجویزی است و الزامی برای استارلینک ایجاد نمی‌کند. او همچنین می‌گوید این موضوع توسط وکلای ایران پیگیری شده و حالا سرانجام به نتیجه رسیده است.
موضوعاتی که ایازی به آن اشاره می‌کند، صحت دارند؛ آن‌طور که در صورت‌جلسه ITU آمده، ایران درخواست رسیدگی به این موضوع را داشته است و به‌نظر میرسد برای این موضوع، بیشتر از یک بار نیز جلسه داشته است. در جلسه‌های اول، ایران تنها سندی که از فعالیت استارلینک در ایران رو کرده، توییت‌های «ایلان‌ماسک»، مالک استارلینک، بوده و سپس در جلسات بعدی به درخواست خود ITU، ابعاد فنی ماجرا را آشکار کرده است.
ایران در جلسات اخیر ثابت کرده از یک ترمینال استارلینک در ایران ارتباط با یک مرکز تبادل خارجی برقرار شده است. در ادامه تأیید شده که ایران چنین اجازه‌ای را به استارلینک نداده، اما اینکه این مخابره اطلاعات غیرمجاز است یا خیر، هنوز برای ITU محرز نشده است. هرچند ITU تأکید کرده این تبادل اطلاعات درصورتی‌که مجوزی وجود ندارد، نباید رخ دهد، اما جایی از این متن از عباراتی چون ممنوع و غیرقانونی بودن و… به فعالیت استارلینک در ایران اطلاق نشده است.
ایازی اما باور دارد نظری که از سوی ITU منعکس شده است، می‌تواند مستندی باشد برای کشورها تا علیه استارلینک در آمریکا طرح دعوا کنند: «آن‌ها می‌توانند با این سند بروند و بگویند که ITU درباره یک موضوعی، صحبتی را مطرح کرده و دولت آمریکا مسئول این است که استارلینک را ملزم به رعایت قواعد بین‌المللی کند.»
در متن ITU همچنین آمده است که ایران باید توضیحات بیشتری درباره فعالیت استارلینک در ایران به آن‌ها ارائه دهد تا ابعاد ماجرا روشن‌تر شود. درواقع اتحادیه جهانی مخابرات از ایران خواسته است تا اطلاعاتی نظیر اینکه آیا یک مشترک با خرید اشتراک استارلینک این کار را کرده یا خیر، استخراج کند. همچنین ITU وعده داده است که به ایران کمک می‌کند تا این موضوع را پیگیری نماید.
«داوود زارعیان»، معاون تجاری مخابرات نیز در گفت‌وگو با دیجیاتو به سلسله‌مراتب این اتحادیه اشاره کرد و گفت بالاترین مرجع قانون‌گذاری در اتحادیه ITU، کنفرانس سران مختار است که هر چهار سال یک بار با حضور 193 عضو برگزار میشود. تصمیمات این کنفرانس با اجماع همه کشورها به تصویب میرسد و از نظر حقوقی لازم‌الاجراست.
او باور دارد موضوع اینترنت ماهواره‌ای در کنفرانس سران بعدی مطرح خواهد شد و تصویب یک موضوع به اجماع کشورها بستگی دارد.
زارعیان پیش‌بینی می‌کند برخی کشورها با فعالیت اینترنت ماهواره‌ای در خاک خود مخالفت خواهند کرد: «حق هر کشوری است که نسبت به این اتفاقات بزرگ موضع‌گیری داشته باشد و نظر خود را اعلام کند.» وی در پاسخ به این پرسش که فکر می‌کند نظر اعضای این اتحادیه درباره اینترنت ماهواره‌ای چه خواهد بود، گفت:
«در اینکه همه به توسعه این فناوری (اینترنت ماهواره‌ای) باور دارند، شکی نیست، ولی در اینکه هر کشوری بخواهد به‌طور آزادانه از آن استفاده کند و شرکت‌های خصوصی وارد حریم مرزهای کشورها شوند، موضوعی است که بعید است اعضا در آن به اجماع نظر برسند.»
وی باور دارد بسیاری از کشورها پیش‌بینی‌های لازم در مورد اینترنت ماهواره‌ای را نداشته‌اند و به همین دلیل در عصر حاضر چالش‌هایی بزرگ درباره آن پدید آمده است: «ITU باید در کنفرانس بعدی خود به این مسئله رسیدگی کند.»
این فعال حوزه ارتباطات همچنین تأکید دارد که درحال‌حاضر از لحاظ حقوقی الزامی برای نظری که ITU درباره فعالیت استارلینک در ایران داده است، وجود ندارد، اما باور دارد در آینده نه‌چندان دور، شرکت‌های خصوصی فعال در این زمینه چاره‌ای جز احترام‌گذاشتن به قوانین کشورها ندارند: «شخصاً باور دارم که کشورها باید رایزنی‌های اولیه را پیش از اجلاس سران مختار بعدی ITU در پیش بگیرند. در مسائل مربوط به فضای مجازی، همیشه فناوری جلوتر از قانون‌گذاری است و این موضوع نیز از این قاعده خارج نیست.»
به‌نظر میرسد با توجه به متن منتشرشده توسط خود ITU و همچنین نظرات کارشناسان حقوقی و فنی، هنوز نمی‌توان مهر «غیرقانونی‌بودن خدمات استارلینک» در ایران را به‌طور قاطع بر این فعالیت‌ها زد، اما ایران مانند برخی از کشورها به‌دنبال این است که این موضوع در آینده برایش دردسر ایجاد نکند.
وزارت ارتباطات دست‌کم در این مورد پیگیری‌های خود را به‌جد انجام داده است و سعی دارد تا بتواند بخش‌های خصوصی فعال در اینترنت ماهواره‌ای نظیر استارلینک را مجبور به تبعیت از قوانین کشور کند. احتمالاً در آینده دور فعالین این شرکت‌ها باید به قوانین سرزمین‌ها احترام بگذارند و درحال‌حاضر نیز تا قوانین دقیقی برای این موضوع وضع شود، مدت‌زمان زیادی باقی مانده و در این مدت‌زمان نسبتاْ طولانی، بعید است فعالیت‌ها کاملاً معلق شود.