هفت سال پس از صدور اولین پروانه اپراتور مجازی تلفن همراه در ایران، بیشتر MVNOها نتوانسته‌اند سهم قابل توجهی از بازار تلفن همراه ایران به دست بیاورند و عموم آنها در حالت نیمه تعطیل قرار دارند یا حتی به مرحله دریافت پروانه نهایی نرسیدند.

پروانه اپراتور مجازی تلفن همراه از جمله برنامه‌های محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت اول حسن روحانی بود. پروانه‌ای که از ابتدا با اما و اگر برای موفقیت روبرو بود و پس از هفت سال از صدور اولین پروانه، اثر مهمی از این اپراتورها در بازار دیده نمی‌شود و حتی در گزارش‌های فصلی سازمان تنظیم مقررات نیز نامی از آنها به میان نمی‌آید.

ترابردپذیری شماره‌های تلفن همراه، رومینگ ملی و اپراتور مجازی تلفن همراه، سه طرحی بودند که وزارت ارتباطات در میانه دهه ۹۰ برای شکست انحصار در بازار تلفن همراه به میان آورد و در حالی که بیش از ۵۰ شرکت متقاضی دریافت موافقت اولیه برای راه‌اندازی MVNO شدند؛‌ اما در نهایت تنها ۱۹ شرکت این موافقتنامه را اخذ کردند که از میان آنها نیز فقط ۹ شرکت توانستند از سال ۹۶ تا امروز این پروانه را دریافت کنند. این در حالی است که از همان ۹ شرکت دارای پروانه نیز چند شرکت محدود همچنان فعالیت خود را ادامه می‌دهند.

مشکل ارز و تحریم

اپراتور مجازی موبایل (Mobile Virtual Network Operator) اپراتورهایی هستند که از فرکانس و تجهیزات اپراتورهای تلفن همراه استفاده می‌کنند. اپراتورهای مجازی به دو نوع کلی تقسیم می‌شوند. Full MVNO از کر جداگانه برخوردار هستند اما Light MVNO از کلیه امکانات اپراتورهای اصلی استفاده می‌کنند.

اپراتورهای مجازی معمولاً بخش کوچکی از بازار را به عنوان هدف انتخاب می‌کنند و خدماتی به دانشجویان، دانش‌آموزان، گردشگران و… ارائه می‌دهند که گاهی تنها شامل پیامک، اینترنت، مکالمه در ساعت‌های می‌شود.

در ایران پنج اپراتور مجازی نوع اول فعال هستند که اولین آنها (سامانتل) در آخرین روزهای شهریور ۹۶ پروانه فعالیت گرفت و آخرین آنها (آرین‌تل) نیز انتهای همان سال موفق به دریافت پروانه شد. در این میان تنها شاتل موبایل در سال جاری گزارشی از وضعیت خود ارائه کرد و دیگر اپراتورها ترجیح داده‌اند در سایه باقی بمانند.

آرش کریم‌بیگی، مدیرعامل شاتل موبایل با بیان این نکته که تعداد کاربران شاتل موبایل به یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر رسیده است، درباره مشکلات اپراتورهای مجازی در ایران گفت: مشکل تعرفه هم اپراتورهای مجازی و هم اصلی را درگیر کرده است. بیش از هفت سال است که تعرفه خدمات موبایل بازبینی نشده و با سرکوب تعرفه و تعرفه‌گذاری دستوری این صنعت مواجه است. اما هزینه‌های اپراتورهای موبایل همواره در حال افزایش است. چه هزینه ریالی و چه ارزی برای توسعه شبکه، نگهداری شبکه و هزینه‌های دیگر به طور نجومی طی این سال‌ها افزایش یافته اما تعرفه موبایل همچنان ثابت است و عملا سرکوب شده است.

او تحریم‌ها را یکی دیگر از مشکلاتی دانست که اپراتورهای مجازی نوع اول با آن روبرو هستند که در زمینه خرید تجهیزات، خدمات، لایسنس خدمات، نرم‌افزارها و سخت‌افزارها تاثیر خود را نشان می‌دهد.

همکاری میزبان‌ها

تاکنون چهار اپراتور مجازی نوع دوم مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند که به جز آپتل (متعلق به آپ) از دیگران ردپایی در اینترنت دیده نمی‌شود و مشخص نیست دارندگان این پروانه‌ها چه تصمیمی دارند. این در حالی است که دو گروه بزرگ توسن و فناپ نیز در میان دارندگان پروانه اپراتور مجازی نوع دوم قرار دارند.

اپراتورهای نوع دوم با توجه به نوع پروانه، همکاری بیشتر اپراتورهای میزبان را نیاز دارند؛ اما از همان زمان که ارائه این پروانه در دستور کار وزارت ارتباطات قرار گرفت، برخی کارشناسان عنوان می‌کردند که اپراتورهای میزبان کلیه بازارهای کوچک را پوشش داده و فضایی برای حضور MVNOها باقی نگذاشته‌اند. این در حالی است که در همان سال‌ها اعلام شده بود هر اپراتور باید حداقل با دو MVNO قرارداد همکاری امضا کند.

مدیرعامل شاتل موبایل درباره همکاری اپراتورهای میزبان گفت: یکی از مشکلاتی که اپراتورهای مجازی را درگیر کرده، عدم تعامل سازنده برخی اپراتورهای میزبان است. به نظر می‌رسد اپراتورهای میزبان چنان‌که باید دیدگاه تعاملی با اپراتورهای مجازی ندارند. حتی در برخی موارد برخی اپراتورهای میزبان با MVNOها به اشتباه خود را در رقابت و ادغام عمودی می‌بینند. برخی نیز تصور می‌کنند باید عقب‌ماندگی تجاری خود را با گران‌فروشی به اپراتورهای مجازی جبران کنند و با این کار هر دو بازنده می‌شوند.