طبق طرح حمایت از توسعه زیست‌بوم همراه، توسعه بازار و فناوری تولید گوشی‌های هوشمند داخلی تا پایان سال ۱۴۰۴، تولید ۱۴ میلیون گوشی موجب یک میلیارد دلار صرفه‌جویی ارزی می‌شود. از طرفی قول تولید یک میلیون موبایل زیر ۱۰۰ دلار توسط وزیر ارتباطات، باعث شد برای بار چندم توجه‌ها به سمت پروژه تولید موبایل ملی جلب شود و واردکنندگان سودای تولیدکننده بودن را بیشتر از قبل در سر بپرورانند. اما در یک سال اخیر به‌صورت مشخص نهادهای ذی‌ربط آماری مبنی‌بر تولیدکنندگان موبایل داخلی منتشر نکردند و مشخص نیست مدعیان تولید موبایل داخلی به چه میزان تولید دست یافتند.

اوایل امسال، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته بود که وزارت ارتباطات با همکاری وزارت صمت، برنامه تولید یک میلیون گوشی اقتصادیِ ایرانی زیر ۱۰۰ دلار دارد. اما در این یک سال مشخص نشد که دقیقا چه تعداد گوشی موبایل زیر ۱۰۰ دلار و بالای ۱۰۰ دلار تولید شد.

در یک سال اخیر چندین شرکت‌ واردکننده موبایل با هدف تولید موبایل، برنامه‌های خود را برای تولید ملی در بلند و کوتاه مدت قرار دادند. این اتفاق جدیدی نیست زیرا در دو دهه اخیر، هر دولتی با هدف ملی کردن محصولات، شرایط و تسهیلاتی را ایجاد می‌کند تا فعالان این حوزه را به سمت تولید داخل بکشاند.

یکی از مواردی که در بند «ط» تبصره ۷ قانون بودجه ۱۴۰۲ برای حمایت از تولیدکنندگان ذکر شده، افزایش تعرفه واردکنندگان است. حقوق ورودی رویه تجاری واردات گوشی‌های تلفن همراه خارجی بالای ۶۰۰ دلار حداقل ۱۵ درصد تعیین شد اما واردات گوشی در سایر رویه‌ها به‌صورت دو برابر محاسبه می‌شود.

در همین راستا در متن قانون بودجه ۱۴۰۲ آمده است وزارت امور اقتصادی و دارایی (گمرک جمهوری اسلامی ایران) مکلف است منابع حاصل از اجرای این حکم را به ردیف درآمدی ۱۱۰۴۱۰ واریز کند تا صرف حمایت از توسعه زیرساخت‌های صنعت ریز(میکرو) الکترونیک شود.

درکنار این موضوع، در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ نرخ مالیات واحدهای تولیدی با هدف حمایت از تولید داخل، از ۲۵ درصد به ۱۵ درصد کاهش یافت. اما عده‌ای از فعالان این حوزه معتقدند با وجود مشکلاتی مثل کمبود ارز و نبود سرمایه این کاهش مالیات تاثیر چشمگیری در قیمت تمام‌شده ندارد. اما عده‌ای از فعالان موبایل بی‌وقفه درحال ماهیگیری از این آب گل‌آلود هستند.

آمار موبایل داخلی شفاف نیست
پیش‌تر طبق طرح جامع «حمایت از توسعه زیست‌بوم همراه، توسعه بازار و فناوری تولید گوشی‌های هوشمند داخلی» که در فروردین ۱۴۰۰ تصویب شد، مقرر شد که تا پایان سال ۱۴۰۴ برای ۴۳ هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم شغل ایجاد کند و با تولید ۱۴ میلیون گوشی موجب یک میلیارد دلار صرفه‌جویی ارزی شود.

اما تا الان هنوز آمار دقیقی منتشر نشده است که تا الان چه میزان موبایل داخلی تولید و فعال شده است. پروژه تولید موبایل ملی، مخالفان و موافقان همیشگی خود را دارد، اما چیزی که اهمیت دارد مشخص شدن چارچوب تولید از غیرتولید است. زیرا در چنین شرایطی دستگاه‌هایی مثل وزارت صمت و وزارت ارتباطات وظیفه دارند اعتبارسنجی لازم را در این حوزه در دستور کار قرار دهند تا مشخص شود عرضه موبایل در بازار واقعا در چارچوب تولید قرار می‌گیرد یا نه.

۱۰۰ شرکت در صف تولید موبایل
گفته شده است در سال گذشته، ۱۰۰ شرکت درخواست خود را برای تولید موبایل ایرانی به وزارت صمت و وزارت ارتباطات اعلام کرده‌اند و به‌نظر می‌رسد نهادهای ذی‌ربط نسبت به این موضوع استقبال نشان دادند.

طبق برخی از خبرها تعدادی از این شرکت‌ها، درخواست دریافت زمین و تسهیلات برای آغاز فعالیت خود در منطقه اقتصادی پیام را ارائه کرده‌اند.

همین موضوع و اعطای مشوق‌ها باعث نگرانی بین عده‌ای از واردکنندگان و فعالان حوزه موبایل می‌شود؛ چرا که باوجود ابهاماتی که در بحث تولید وجود دارد، احتمال توزیع رانت نیز وجود دارد. گفته می‌شود شرکت‌های متقاضی به دنبال دریافت وام، زمین و سایر مشوق‌ها از دولت هستند. همین موضوع می‌تواند یکی از دلایل استقبال بالای شرکت‌ها به سمت تولید باشد.

اوایل امسال، وزیر ارتباطات از تولید تلفن همراه داخلی حمایت کرد و گفته بود فعالانی که از قبل در این صنعت بودند، با کمک وزارت صمت مورد حمایت قرار می‌گیرند تا خطوط تولیدشان تقویت شود. همچنین در منطقه ویژه اقتصادی پیام امکانات لازم از جمله زمین، سوله، وام و تجهیزات را در اختیارشان قرارداده‌ شده است تا خطوط تولید را راه‌اندازی کنند.

مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی و فرودگاه بین‌المللی پیام نیز گفته بود که تولید گوشی تلفن همراه یکی از پروژه‌هایی است که از دولت گذشته آغاز شده است و ۱۳ شرکت خصوصی برای احداث خط تولید خود در این منطقه مراجعه کرده‌اند. از این تعداد دو مجموعه به بهره‌برداری رسیده‌ است و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال حداقل یک میلیون گوشی تولید شود که یک‌سوم آن گوشی هوشمند و باقی به صورت دکمه‌ای خواهد بود. اما تا الان آماری از نتیجه این تولیدات منتشر نشده است.

تکلیف سیستم عامل چه می‌شود؟
یکی از موضوعاتی که در بحث تولید موبایل داخلی مطرح است، سیستم عامل است. چند ماه گذشته وزیر ارتباطات گفته بود که فعلا همین سیستم عامل اندروید در موبایل‌های داخلی خواهد بود اما درباره این موضوع از سوی شورای‌عالی فضای مجازی برای وزارت ارتباطات تکلیف شده است که کار دنبال شود و طبق مصوبه سال گذشته، وزارت صمت مکلف شده واردکنندگان و تولیدکنندگان بر روی تجهیزات دارای سیستم عامل غیر از تلفن همراه، مانند لوازم خانگی و غیره سیستم عامل مورد تأیید وزارت ارتباطات را نصب کنند. زارع‌پور درباره این موضوع گفت:« ما پیگیری می‌کنیم سیستم عامل امن و با تاییدیه بر وسایل غیر از تلفن همراه نصب شود؛ درباره سیستم عامل گوشی هم بحث مفصل جداگانه وجود دارد و در این‌باره برنامه داریم.

این برنامه وزارات ارتباطات که زارع‌پور از آن حرف می‌زند، نکته‌ای است که گاهی باعث نگرانی کاربران و فعالان این حوزه می‌شود که اگر سیستم عامل اندروید نباشد، دقیقا از چه نوع سیستم‌عاملی برای موبایل ملی استفاده می‌شود.
قبل‌تر هم میثاق کرابی، دبیر انجمن صنایع همگن تلفن همراه، تبلت، لپ‌تاپ و تجهیزات جانبی کشور گفته بود که تولید داخلی می‌تواند موجب کاهش وابستگی به واردات و افزایش صادرات گوشی‌های ایرانی به کشورهای منطقه از جمله عراق، افغانستان، پاکستان و ترکمنستان شود. همچنین به گفته او از ابتدای شکل‌گیری این صنعت تا به امروز، بیش از ۸۰ مدل گوشی دکمه‌ای و ۵۵ مدل گوشی هوشمند داخلی به بازار عرضه شده و ۱۵ مدل جدید در مرحله تست و آماده عرضه به بازار است. اما چیزی که فعالان بازار و مخاطبان می‌گویند، استقبال پایین مخاطبان در بازار از این مدل‌ها است.

به‌نظر می‌آید تولید موبایل ملی یک پروژه با قدمت حدود دو دهه است که در چند سال اخیر موج حرکت واردکنندگان به این سمت را بیشتر از هر زمان دیگر کرده است. اما با وجود تمام ادعاها و تسهیلات داده شده به تولیدکنندگان، هنوز مشخص نشده است که دقیقا چه تعداد موبایل داخلی تولید و فعال شده است. از طرفی ابهام این موضوع باعث نگرانی واردکنندگان برای واردات موبایل در آینده شده است.