طرح جدید مجلس، راه‌حل معمای فیلترینگ است؟
مجتبی آستانه – شرق: طرح جدید چند نماینده مجلس برای رفع فیلتر؛ اگرچه در ابتدا کورسوی امیدی را در دل کاربران ایرانی پدیدآورد، اما نظر کارشناسان نشان می‌دهد این طرح بیشتر از آنکه راهگشا باشد، «تبلیغاتی است». بنابراین نباید به آن دل بست.
طرح جدید چند نماینده مجلس برای رفع فیلتر؛ اگرچه در ابتدا کورسوی امیدی را در دل کاربران ایرانی پدیدآورد، اما نظر کارشناسان نشان می‌دهد این طرح بیشتر از آنکه راهگشا باشد، «تبلیغاتی است». بنابراین نباید به آن دل بست.
سوم مرداد، ویدئویی در فضای مجازی دست به دست شد که تنش و درگیری لفظی بین دو نماینده را در صحن علنی مجلس نشان می‌داد. ماجرا نیز به دقایقی قبل از وقوع این دعوا و تذکر «محمدقسیم عثمانی» درمورد اعلام‌وصول نشدن طرح دوفوریتی‌اش برای رفع فیلترینگ، باز می‌گشت.
او در تذکر خود با خطاب قرار دادن قالیباف گفت «آقای قالیباف اینجا پادگان نیست، بلکه اینجا مجلس شورای اسلامی است. اینجا خانه ملت است، بنده به‌عنوان نماینده مردم طرحی را در جهت منافع مردم طراحی کرده و طبق آیین‌نامه مراحل دوفوریتی آن را طی کردم. چرا آقای قالیباف این طرح را وتو کردند.»
طرح جدید دو فوریتی برای رفع فیلترینگ چه می‌گوید؟
عنوان این طرح «رفع انسداد (فیلترینگ) پیام‌رسان‌ها و صفحات مجازى» است که یک ماده و دو تبصره دارد و به امضای 19 نماینده رسیده.
این طرح به مسدود کردن (فیلترینگ) پیام‌رسان‌ها و صفحات مجازى بنا به دلایل امنیتی پرداخته و مسئولیت آن در سطح شهرستان و استان را به شوراى تأمین و در سطح ملی را به شورای عالی امنیت ملی سپرده که باید برای مقطعی از زمان انجام شود و دائمی نباشد.
در تبصره اول تأکید شده به محض رفع مشکل امنیتى، باید مسدودسازى (فیلترینگ) برداشته شود. در تبصره دوم نیز مسئولیت اجراى این قانون برعهده رئیس جمهور گذاشته شده است.
محدودیت‌هایی که قرار بود موقتی باشند
در جریان اعتراضات سال 1401، پلتفرم‌های مختلفی از جمله «اینستاگرام»، «واتس‌اپ»، «گوگل‌پلی»، «پلی‌استور»، «لینکدین»، «اسکایپ» و حتی بازی «کلش آو کلنز» فیلتر شدند.
در حالی که انتظار می‌رفت این فیلترینگ موقتی باشد، اما طی دو سال گذشته هنوز اینستاگرام، واتس‌اپ و گوگل پلی فیلتر هستند. «عیسی زارع‌پور»، وزیر ارتباطات هم در این سال‌ها از تلاش‌های ناموفقش برای رفع فیلتر گوگل پلی سخن گفته است.
با این شرایط به نظر می‌رسد طرح جدید مجلس قرار است چنین اتفاقی را چاره کند و کلیت مسأله فیلترینگ را شامل نمی‌شود.
طرح جدید چقدر به رفع فیلتر کمک می‌کند؟
«وحید فرید»، کارشناس فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با «شبکه شرق» اعتقاد دارد این طرح بیشتر از آنکه عملیاتی باشد، تبلیغاتی است؛ چرا که مسأله فیلترینگ نه محدود به پیام‌رسان‌ها و نه مشکلات امنیتی است که در طرح مجلس به آنها اشاره شده:
«یوتیوب چند ساله که فیلتر است، آیا به خاطر مشکل امنیتی فیلتر شده؟ قابلیت پیام‌رسانی دارد؟ پیام‌رسان‌ها، چهار مورد از هزاران سرویس فیلتر شده هستند که مثلاً با رفع فیلتر تلگرام، نمی‌توان این کار را رفع فیلترینگ گذاشت.»
به باور او راهکار عملی حل مسأله فیلترینگ، اصلاح «شورای عالی فضای مجازی» و «کمیته فیلترینگ» است و تا این دو سازمان و نهاد وجود دارند، نمی‌توان مسئولیت فیلترینگ را به دولت محول کرد.
فرید اولین قدم برای رفع فیلترینگ را تعیین یک نهاد که مسئولیت فیلتر را برعهده بگیرد و پاسخگو باشد دانست و به «شبکه شرق» گفت: «اول این نهاد باید وجود داشته باشد، بعد آن را اصلاح کرد. ما در حال حاضر با نهادهای فراقانونی و فراتر از دولت روبه رو هستیم که فیلتر می‌کنند، بنابراین دولت با چنین قانونی نمی‌تواند کاری انجام دهد.»
به باور او زمانی که شورای عالی فضای مجازی می‌تواند پهنای باند فضای مجازی را کاهش دهد و جلوی ترافیک خارجی را بگیرد، مسدود یا مسدود نکردن یک پیام‌رسان، دردی را دوا نخواهد کرد.
فیلترینگ موقت جایگزین فیلتر دائمی میشود؟
«مسدودسازی به صورت موقت» و «دلایل امنیتی» دو کلمه کلیدی طرح پیشنهادی نماینده مجلس برای رفع فیلتر است. کلماتی که موجب شده تا با ماده‌ای تفسیرپذیر روبه رو باشیم.
«محمدحسین امیری»، مدیرعامل پلتفرم حقوقی وینداد در این باره به «شبکه شرق» گفت در طرح فعلی عبارت موقتی در برابر دائم است، یعنی این ماده را اینگونه می‌توان تفسیر کرد که دیگر فیلترینگ دائم نخواهیم داشت. تاریخ شروع فیلتر مشخص [دلایل امنیتی] و تاریخ پایان و رفع فیلتر هم منوط به حل مشکل است.
او عبارت مشکل امنیتی در این طرح را نیز تفسیرپذیر دانست و گفت باید مشخص شود که دقیقاً منظور از مشکل امنیتی چیست و چه مرجعی این مشکل را تشخیص می‌دهد.
امیری در پاسخ به سؤال شبکه شرق که آیا با تصویب این طرح، اینستاگرام و واتس‌اپ رفع فیلتر خواهند شد یا خیر، گفت اصل بر این است که عطف به ماسبق نمی‌شود یعنی این طرح شامل فیلترینگ‌های قبلی نخواهد شد.
بنابراین در صورت تصویب احتمالی طرح یاد شده، الزام قانونی برای رفع فیلتر اینستاگرام و گوگل پلی به وجود نخواهد آمد؛ اگرچه امیری معتقد است این طرح راه درازی را برای قانون شدن در پیش دارد. اگر این طرح بتواند از سد کمیسیون‌های مربوطه در مجلس عبور کند و توسط نمایندگان تصویب شود، سپس باید به تأیید شورای نگهبان برسد تا تبدیل به قانون شود.
برخی از فعالان فضای مجازی معتقدند طرح جدید مجلس نه تنها به رفع فیلتر کمکی نمی‌کند، بلکه نهاد جدیدی به دیگر نهادهای فیلترکننده می‌افزاید. مدیرعامل وینداد در پاسخ به این سؤال «شبکه شرق» گفت به طور کلی به نظر نمی‌رسد تعریف یک نهاد واسطه برای بحث فیلترینگ مفید باشد. او به قانون اشاره کرد که مطابق آن، کمیته مصادیق جرایم رایانه‌ای متشکل از نمایندگانی از دولت، صداوسیما، دادستانی، نیرو انتظامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود دارد.
امیری اعتقاد دارد در حال حاضر فیلترینگ در ایران به شکلی عجیبی پیش می‌رود؛ چراکه طبق قانون جرایم رایانه‌ای مسئولیت اصلی فیلترینگ با کمیته مصادیق جرایم رایانه‌ای است، اما در سال‌های اخیر دیده‌ایم که خیلی از فیلتر شدن‌ها توسط نهادهایی بالاتر از این کمیته انجام شده، مثلاً بازپرس دادسرای فرهنگ و رسانه در سال 1398 دستور فیلتر تلگرام را صادر کرد.
او در پایان فیلترینگ را به ضرر کشور و مردم دانست و تاکید کرد: «به طور کلی هم ما به عنوان یک فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال با هر نوع محدودسازی و فیلترینگ به هر شکلی مخالف هستیم و فکر می‌کنیم این محدودیت‌ها در نهایت به ضرر کشور و مردم خواهد بود. این طرح هم اگر بعد از گذر از هفت‌خوان تصویب و تبدیل به قانون شود، فکر نمی‌کنم مشکلی را حل کند.»
آنطور که پیداست نباید به طرح جدید برای رفع فیلتر دلخوش بود. این مسأله تبدیل به گره گوری شده که با یک ماده و دو تبصره نمی‌توان آن را حل کرد. رفع فیلتر نیاز به اجماع نظر در میان حاکمیت دارد و باید منتظر ماند و دید آیا «مسعود پزشکیان»، رئیس دولت چهاردهم، می‌تواند از پس این مهم برآید یا خیر؟