اگر قرار باشد سرمایه‌گذاری در مراکز داده در آستانه یک روند کاهشی باشد، هنوز کسی این موضوع را به مارک زاکربرگ نگفته است. در روز بیست‌ونهم ژانویه و در جریان ارائه یک گزارش درآمد، مدیرعامل متا با غرور و افتخار اعلام کرد که این غول شبکه‌های اجتماعی تصمیم دارد یک مرکز داده ویژه هوش مصنوعی بسازد که به گفته او: «به قدری بزرگ است که اگر در منهتن قرار بگیرد، بخش قابل‌توجهی از آن را در بر خواهد گرفت.»

زمان‌بندی زاکربرگ قابل‌توجه بود؛ تنها دو روز پیش از آن، قیمت سهام شرکت‌هایی از جمله انویدیا(سازنده تراشه) و دل(تولیدکننده‌ سرورهای مورد استفاده در مراکز داده) به‌شدت سقوط کرد که این کاهش قیمت در واکنش به انتشار یک الگوی جدید هوش مصنوعی ساخته‌شده توسط شرکت چینی دیپ‌سیک(DeepSeek) رخ داد.

طبق اطلاعاتی که در رسانه‌ها منتشر شده است، هزینه‌ آموزش این الگوی جدید هوش مصنوعی تنها بخش کوچکی از هزینه‌ الگوهای قدرتمند مشابه غربی بود تا این پرسش را مطرح کند که توسعه‌ سیستم‌های هوش مصنوعی به چه میزان قدرت پردازشی و البته سرمایه‌گذاری نیاز دارد.

اگرچه از آن زمان تاکنون وضعیت قیمت بسیاری از این سهم‌ها بهبود یافته است، اما این اتفاق باعث شد توجه بیشتری به مبالغ هنگفتی جلب شود که برای توسعه و راه‌اندازی مراکز داده هزینه می‌شود.

متا و سه شرکت بزرگ ارائه‌دهنده‌ خدمات ابری در آمریکا- یعنی آلفابت، آمازون و مایکروسافت- در سال گذشته روی هم رفته ۱۸۰میلیارد دلار برای توسعه زیرساخت‌های مراکز داده هزینه کردند. اگر هزینه‌های شرکت‌های تکنولوژی کوچک‌تر، ارائه‌دهندگان خدمات مخابراتی، شرکت‌های بزرگ و اپراتورهای مراکز داده مانند دیجیتال ریلتی (Digital Realty) و ایکوئینیکس (Equinix) را هم به این رقم اضافه کنیم، در مجموع به حدود ۴۶۵ میلیارد دلار می‌رسد.

زمین، ساختمان‌ها و تجهیزات جانبی مانند تجهیزات الکتریکی حدود ۳۰ درصد از این مبلغ را شامل می‌شوند و بقیه آن به تراشه‌ها، رک‌های سرور، تجهیزات شبکه و موارد مشابه اختصاص پیدا می‌کند.

شرکت‌های خصوصی و ثروتمند سرمایه‌گذاری مانند بلک‌استون (Blackstone) هم جذب این رونق و رشد ناگهانی شده‌اند و به این ترتیب در سال گذشته به رکورد ۷۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در معاملات مربوط به مراکز داده دست یافته‌اند.

یک تخمین نشان می‌دهد که از ویرجینیای شمالی گرفته تا جوهور بهرو در مالزی، در حال حاضر چیز در حدود ۱۱ هزار مرکز داده در سراسر جهان وجود دارد. این مراکز در مجموع حدود ۵۵ گیگاوات برق مصرف می‌کنند (تقریبا معادل کل ظرفیت تولید برق در هلند) و حدود ۳۰۰ میلیون فوت مربع زمین را اشغال کرده‌اند(بیش از ۴ هزار و ۵۰۰ زمین فوتبال). قاره‌ آمریکا با بیش از ۵۰ درصد از مصرف برق، بیشترین تعداد مراکز داده جهان را در اختیار دارد، در حالی‌ که آسیا نزدیک به ۳۰درصد و اروپا، خاورمیانه و آفریقا ۲۰ درصد باقی‌مانده را در اختیار دارند.

با این اوصاف به نظر می‌رسد که رونق سرمایه‌گذاری در توسعه مراکز داده هیچ نشانه‌ای از کاهش ندارد. در چهارم فوریه ساندار پیچای، مدیرعامل آلفابت، در جریان ارائه یک گزارش درآمدی اعلام کرد که هزینه‌های سرمایه‌ای شرکتش در سال جاری به ۷۵ میلیارد دلار خواهد رسید که عمده آن برای توسعه و راه‌اندازی مراکز داده صرف می‌شود که این رقم از ۵۳ میلیارد دلار سال گذشته و حتی از آنچه تحلیل‌گران پیش‌بینی کرده بودند، بیشتر است. طبق گزارش شرکت تحقیقاتی اومدیا (Omdia)، دست‌کم ۶۳ گیگاوات ظرفیت مراکز داده دیگر در سال‌های آینده وارد شبکه خواهند شد.

با این وجود آن دسته از افرادی که نگران هستند که جهان به زودی با ظرفیت اضافی مراکز داده روبه‌رو می‌شود، به دو دلیل نباید نگران باشند. دلیل اول مربوط به موضوع عرضه است که در حال حاضر بسیار کم است. طبق اعلام شرکت املاک و مستغلات CBRE، تنها ۲.۸ درصد از فضای مراکز داده در آمریکای شمالی خالی است؛ ظرفیت‌ مراکز داده اغلب حتی قبل از ساخت برای ۱۰ تا ۱۵ سال آینده پیش‌فروش می‌شوند. هر دو شرکت‌ آلفابت و مایکروسافت علت رشد کمتر از انتظارشان در بخش‌های ابری خود در فصل آخر سال ۲۰۲۴ را به محدودیت‌های ظرفیتی نسبت داده‌اند. غول‌های ابری در تلاش‌ برای پاسخگویی به تقاضای موجود، مراکز داده را از اپراتورهای مراکز داده اجاره کرده‌اند. اما آنها هم با مشکل گسترش سریع ظرفیت مواجه شده‌اند. جان لین، یکی از مدیران اجرایی شرکت ایکوئینیکس، به این موضوع اشاره می‌کند که ساخت یک مرکز داده در حال حاضر ممکن است سه سال طول بکشد، در حالی که در گذشته این زمان ۱۲ تا ۱۸ ماه بود.

زنجیره‌های تامین بخشی از مشکل هستند. شرکتCBRE به این موضوع اشاره می‌کند که تعداد فزاینده‌ای از پروژه‌ها به دلیل کمبود برق در مرحله ساخت‌وساز به مدت طولانی قرار دارند. انتظار برای ترانسفورماتورها – که یکی از اجزای حیاتی الکتریکی برای مراکز داده است- می‌تواند سال‌ها طول بکشد. دولت‌ها در سراسر جهان هم روند توسعه را مختل کرده‌اند.

در مالزی – که به عنوان یک هاب منطقه‌ای مراکز داده شناخته می‌شود- مقامات درخواست‌های تاسیس مراکز داده جدید را رد کرده‌اند تا در مصرف آب و برق صرفه‌جویی کنند. در سال گذشته دوبلین ساخت یک مرکز داده را که آلفابت برنامه‌ریزی کرده بود، لغو کرد؛ سایر شهرها هم محدودیت‌های موقتی را برای تاسیس مراکز داده جدید اعمال کرده‌اند. در ویرجینیا – که یک‌چهارم ظرفیت مراکز داده آمریکا در آنجا قرار دارد- مقامات محلی قوانین منطقه‌بندی را سخت‌تر کرده‌اند تا مکان‌هایی که مراکز داده می‌توانند در آن ساخته شوند، محدود شوند.

دلیل دوم اینکه نباید انتظار اشباع مراکز داده را داشت، به تقاضا مربوط می‌شود که در سال‌های آینده همچنان زیاد خواهد بود. طبق گزارشی از بانک سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس، تا پایان سال ۲۰۲۴ هوش مصنوعی تنها حدود یک‌دهم از ظرفیت مراکز داده جهان را مصرف کرده است. پیش از جنجال دیپ‌سیک، این بانک سرمایه‌گذاری پیش‌بینی کرده بود که مصرف مراکز داده توسط هوش مصنوعی تا پایان ۲۰۲۶ سه برابر خواهد شد. با این حال حتی این میزان هم هنوز فقط حدود یک‌چهارم از کل ظرفیت مراکز داده جهان را تشکیل خواهد داد.

نیروهای مختلف دیگری هم باعث افزایش تقاضا برای مراکز داده می‌شوند. در حال حاضر بسیاری از شرکت‌ها همچنان مشغول دیجیتالی کردن عملیات خود و انتقال داده‌هایشان به فضای ابری هستند. استفاده از اینترنت همچنان در حال افزایش است، زیرا مصرف‌کنندگان در کشورهای فقیر کم‌کم به اینترنت دسترسی پیدا می‌کنند و افراد در کشورهای ثروتمند هم در حال مصرف زیاد محتوای ویدئویی هستند. این در حالی است که این روزها دستگاه‌هایی از جمله یخچال‌ها و خودروها تا ماشین‌آلات صنعتی هم اکنون حجم زیادی از داده‌ها را تولید می‌کنند.

حتی اگر به دلیل آنکه الگوهای هوش مصنوعی برای آموزش به قدرت پردازشی کمتری نیاز خواهند داشت، تقاضا برای هوش مصنوعی کاهش پیدا کند، اپراتورهای مراکز داده معتقدند که تاسیسات‌شان می‌توانند برای کاربردهای دیگری هم تغییر کاربری یابند. در واقع بزرگ‌ترین تفاوت بین مراکز داده هوش مصنوعی و مراکز داده معمولی، میزان مصرف انرژی آنها به ازای هر فوت مربع است؛ به‌ خصوص استفاده از قدرت تراشه‌های پیچیده‌ هوش مصنوعی به انرژی بسیار بیشتری نیاز دارد. این به معنای آن است که سیستم‌های خنک‌کننده باید به‌روزرسانی شوند، اما به جز آن دیگر تغییرات چندانی لازم نیست. یک مدیر اجرایی در یکی از اپراتورهای مراکز داده می‌گوید که تغییر کاربرد مراکز داده بسیار ساده و راحت است. علاوه بر این، بسیاری از متخصصان تکنولوژی امیدوارند که هوش مصنوعی ارزان‌تر، میزان تقاضا برای این تکنولوژی را افزایش دهد.

بعضی دیگر از این متخصصان اشاره می‌کنند که مدل‌های جدید استدلالی در هنگام پاسخ به سوالات از قدرت پردازشی بیشتری استفاده می‌کنند تا پاسخ‌های بهتری تولید کنند. اینکه این اثرات روی جبران کاهش ظرفیت پردازشی مورد نیاز برای آموزش مدل‌ها کافی خواهد بود یا نه، هنوز مشخص نیست. با این همه اما نمی‌توان این حقیقت را انکار کرد که رونق توسعه مراکز داده همچنان ادامه دارد.