ریال دیجیتال در سال ۱۴۰۴ به عنوان یکی از برنامه‌های بانک مرکزی در راستای حکمرانی ریال معرفی شده است. پروژه‌ای که در سال گذشته به دست ۹ بانک دوره آزمایشی خود را در زمینه‌هایی مانند حمل‌ونقل عمومی و کالاهای استراتژیکی مانند نان در ابعاد محدود پشت سر گذاشت. حال بانک‌ها می‌گویند امسال برای «ریال دیجیتال» کاربردهای گسترده‌تر و بیشتر در مواردی مانند سوخت و دیگر خدمات تعریف شود اما به نظر می‌رسد این توسعه‌ها نیازمند بهبود دستورالعمل‌های بانک مرکزی در مورد پروژه‌ «ریال دیجیتال» است.

ارزدیجیتال بانک مرکزی ایران که به آن «ریال دیجیتال» گفته می‌شود، تاکنون از طریق ۹ بانک اجرایی شده است. نسیم جمشیدی، رئیس اداره عملیات بانکداری الکترونیکی بانک آینده معتقد است: « تاکنون «ریال دیجیتال» به صورت آزمایشی اجرایی شده و در انجام فرآیندها چالش جدی وجود نداشته است. البته در مواردی نقص‌های اجرایی وجود دارد که باید با دستورالعملی برطرف شوند. دستورالعمل و قوانینی که از سوی بانک مرکزی به بانک‌ها ابلاغ شده است از نظر موضوعات امنیتی، شناسایی سواستفاده‌ها در «ریال دیجیتال» و کشف تقلب، مغایرتی یا تسویه‌های بین بانکی و بانک مرکزی نیازمند بهبود هستند و هنوز صورت کامل به آنها پرداخته نشده است.»

«ریال دیجیتال» در سال گذشته یکی از پرحاشیه‌ترین پروژه‌ها بود. هم‌زمان که بانک‌مرکزی محدودسازی ارزهای دیجیتال را دنبال می‌کرد، این پروژه به صورت آزمایشی و بدون تبلیغات گسترده فعال شد. این در حالی بود که ارزدیجیتال بانک مرکزی یا CBDC وضعیت نامشخصی در جهان پیدا کرد و نگرانی‌ها از حریم‌خصوصی شهروندان در این ابزار مالی بانک‌های مرکزی همچنان باقی‌است و حتی برخی کشورها توسعه این پروژه را متوقف کرده‌اند.

علیرضا آقاخانی، معاون فناوری اطلاعات و ارتباطات شرکت امیدپی نیز معتقد است: «در حال حاضر اسناد بین بانکی و بانک مرکزی از طریق سامانه‌های «پاشا» و «سروش» انجام می‌شود که براساس یک فرآیند سنتی و فایلی کار می‌کنند اما با استفاده از «ریال دیجیتال» و تکنولوژی بکار رفته در آن، فرآیندهای این شبکه‌ها می‌تواند چابک و سریع شوند.»

همچنین به گفته آقاخانی: «ریال دیجیتال به تنهایی نمی‌تواند تجربه خوبی برای مردم و کسب‌وکارها ایجاد کند. نمود ریال دیجیتال در جایی اتفاق می‌افتد که با کسب‌وکارها عجین شود. در همین راستا به دنبال اضافه کردن «ریال دیجیتال» به صرافی‌های رمزارز هستیم تا مردم بتوانند به صورت B2B و B2C از آن استفاده کنند.»

ریال دیجیتال در مسیر پمپ بنزین‌ها
فراگیری و گسترش استفاده عمومی از پروژه ملی «ریال دیجیتال» نیازمند تعریف کاربردهای متنوع برای این ابزار بانک مرکزی است. بانک سپه به عنوان یکی از متولیان اجرای «ریال دیجیتال» فعالیت خود در این زمینه را آغاز کرده و به گفته آقاخانی، یکی از برنامه‌ها برای «ریال دیجیتال» از سوی این بانک قرار است روی پمپ بنزین‌ها و حوزه سوخت تعریف شود.

معاون فناوری اطلاعات و ارتباطات شرکت امیدپی در این رابطه به پیوست گفت: « یکی از برنامه‌ها پروژه سوخت است که درصورت عملیاتی شدن می‌تواند در پرداخت سوخت تسهیل‌گر باشد.»

او در مورد اجرای این پروژه گفت: « پمپ بنزین‌ها و وزارت نفت به دنبال یک راه‌حل برای ارائه بهترین تجربه کاربری با کمترین تغییرات هستند. ایده‌های مختلفی هم مطرح شد و بدترین حالت این است که هر شرکت پرداخت و PSP در جایگاه‌ها یک دستگاه پوز قرار دهد که باعث ارزبری از کشور هم می‌شود.»

آقاخانی در ادامه گفت: « اما ما به دنبال راه‌حلی بودیم که سازمان سوخت را به عنوان یک رابط (Gateway) در نظر بگیریم تا مواردی مانند از کار افتادن یک PSP و استفاده از PSP دیگر از طریق همین رابط انجام شود که این نقش را هم شاپرک و هم وزارت نفت می‌توانند انجام دهند. از طرفی خط قرمز وزارت نفت متصل نبودن شبکه بانکی به شبکه سوخت است و به همین دلیل کیوسک‌های موجود در جایگاه‌ها نمی‌توانند مبلغ را بخوانند و مردم برای پرداخت باید مبلغ را دستی وارد کنند.»

معاون فناوری اطلاعات و ارتباطات شرکت امیدپی در مورد حل این چالش گفت: « در همین راستا با استفاده از فناوری QR کد و پوز اندرویدی این موضوع مدیریت و تجربه کاربری خوبی ایجاد شد تا با خواندن QR هم لیتر مصرفی و هم مبلغ خوانده می‌شود و به این ترتیب ارتباط شبکه بانکی و سوخت به صورت غیر مستقیم برقرار شد.»

۱۴۰۴، سال کاربردپذیری ریال دیجیتال
نسیم جمشیدی، رئیس اداره عملیات بانکداری الکترونیکی بانک آینده در خصوص اقدامات انجام شده از سوی این بانک برای کاربردپذیر کردن ریال دیجیتال به پیوست گفت: «پروژه «ریال دیجیتال» بانک آینده در سال گذشته به صورت پایلوت و برای ۵ هزار نفر و ۳۵ دستگاه پذیرنده (شامل رستوران، فروشگاه‌های پوشاک و پرداخت‌های خرد) اجرا شد. مدیریت فرآیندهای «ریال دیجیتال» به دلیل نو بودن برای متخصصان بانک سخت بود و چالش‌های مانند شناسایی تراکنش‌ها، شناسایی مغایرت‌های احتمالی و رفع آنها وجود داشت. در ادامه هم قصد داریم برای پروژه‌ها و پذیرندگان جدید از ریال دیجیتال فعالیت‌هایی را آغاز کنیم تا با گسترش شبکه پذیرندگی این موضوع را در سطح کلان‌تر دنبال کنیم.»

علیرضا آقاخانی، معاون فناوری اطلاعات و ارتباطات شرکت امیدپی هم در مورد دیگر برنامه‌های بانک سپه گفت: «از جمله بزرگ‌ترین پروژه‌هایی که دنبال می‌کنیم، صندوق فروشگاهی ابری است که ذیل پروژه فرودگاه‌ها و تجهیز کلیه فرودگاه‌ها به صندوق فروشگاهی است. همچنین موضوع راه‌آهن کل کشور را داریم که در حال حاضر با راه‌آهن حومه‌ای چند استان آغاز شده. موضوع ساماندهی پروژه‌های گوشت و مرغ به عنوان کالاهای اساسی را داریم. اپلیکیشن «بیت» را هم داریم که به عنوان مکمل در کنار دیگر ابزارها برای پرداخت‌های مردم عمل می‌کند.»

البته به گفته او، استفاده از «ریال دیجیتال» برای راه‌آهن شهری حومه‌ای در برخی مناطق مانند تهران و مازندران در حال حاضر برای تهیه بلیط اجرایی شده است.

همچنین آقاخانی در مورد اقلام استراتژیکی که دولت روی آنها یارانه ارائه می‌دهد گفت: « یکی از موضوعات مهم ساماندهی توزیع گوشت و مرغ در کشور است که یارانه بالایی روی آن ارائه می‌شود. مانند فرآیند پروژه «نانینو» می‌توانیم این موضوع را در لایه‌های تولید کننده، وارد کننده، توزیع‌کننده عمده، خرده فروش و مصرف کنند را در یک پلتفرم تعریف کنیم تا رانت و فساد در این بخش کاهش پیدا کند.»

عمکلرد «ریال دیجیتال» در نانوایی‌ها چگونه بود؟
از پروژه‌های بانک سپه در زمینه «ریال دیجیتال» تعریف این شیوه پرداخت در نانوایی‌ها بود. به گفته علیرضا آقاخانی: « باتوجه به اینکه پروژه نان ضریب نفوذ بالایی در شبکه پرداخت دارد و کاری تکرار شونده و روزمره است، بانک مرکزی این وظیفه را به بانک سپه داد تا در وحله اول «ریال دیجیتال» را روی نانوایی‌ها تعریف کنیم. تجربه کاربری ساده‌ای هم تعریف کرده‌ایم و به راحتی می‌توان با مراجعه به نانوایی از طریق پز با QR کد پرداخت را از طریق ریال دیجیتال انجام داد.»

همچنین به گفته او: « نزدیک به ۸۵ هزار پایانه فروش در نانوایی‌ها (سراسر کشور) مجهز به «ریال دیجیتال» و «کهربا» هستند و در روزهای ابتدایی شروع این پروژه که به نیمه بهمن ماه سال ۱۴۰۳ برمی‌گردد، روزانه بین هزار تا ۲ هزار تراکنش از طریق این بستر انجام شد.»

نمود افزایش سرمایه نظام بانکی در «ریال دیجیتال»
نسیم جمشیدی، رئیس اداره عملیات بانکداری الکترونیکی بانک آینده در مورد تاثیر افزایش سرمایه‌گذاری نظام بانکی روی ریال دیجیتال گفت:« افزایش سرمایه بانک‌ها، تامین مالی بانک‌ها را افزایش و کفایت سرمایه و ترازنامه آنها را بهبود می‌بخشد. پیاده‌سازی و توسعه پروژه‌هایی مانند ریال دیجیتال نیز نیازمند ثبات مالی بانک‌هاست و از افزایش سرمایه بانک‌ها متاثر می‌شود. اما به صورت مستقیم این افزایش سرمایه در «ریال دیجیتال» تاثیرگذار نیست.»

او معتقد است: این افزایش سرمایه با کمک به ثبات مالی بانک‌ها و کاهش ریسک‌های بانکی به اعتماد مردم و به دنبال آن پروژه‌های دیجیتالی بانک‌ها منجر می‌شود و از طرفی به توانایی بانک‌ها در توسعه و بهبود پروژه‌ها در مواردی مانند سرعت و امنیت فرآیندها موثر است که «ریال دیجیتال» از این قضیه مستثنی نیست.

همچنین به گفته او:« البته نباید از این موضوع غافل بود که بانک مرکزی پروژه «ریال دیجیتال» را تعریف می‌کند و نهاد ناظر و سیاست‌گذار بر بانک‌ها هم بانک مرکزی است و به همین دلیل توسعه و اتفاقات مربوطه هم باید به تایید بانک مرکزی برسد.»

در اصل برنامه کاربردپذیر کردن «ریال دیجیتال» باید از سمت بانک مرکزی طراحی شود و او بخش‌هایی که امکان استفاده از ریال دیجیتال در آن فراهم است را معرفی و در نهایت مسیر را برای سرمایه‌گذاری شبکه بانکی روی آن مشخص کند.