افزایش تعرفه تنها راهکار افزایش درآمد نیست و بصورت ریشه ای هم مشکل را حل نمی‌کند
افزایش تعرفه‌های تلفن ثابت یکی از موضوعاتی است که گاه گاهی وجهی از آن از سوی رسانه‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد. گاهی این موضوع از منظر اختلاف نظر حاکمیت و نهاد خصوصی پررنگ میشود و گاهی از منظر عامل توسعه یا عدم توسعه زیرساخت‌های ارتباطی به آن نگاه میشود. جوانب مختلف این موضوع در گفت و گویی با دکتر صادق عباسی شاهکوه، معاون بررسیهای فنی و صدور پروانه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیوئی بررسی شده است.
* مبنای مشروط شدن افزایش تعرفه‌های شرکت مخابرات ایران به ارائه طرح توسعه چیست؟
اصولاً بحث افزایش تعرفه به این دلیل مطرح شد که عنوان شد چون بخش تلفن ثابت درآمدزایی کافی ندارد، توسعه آن امکان پذیر نیست. با این فرض وزارت ارتباطات قبول کرد که برنامه توسعه مخابرات ارائه شود تا متناسب با برنامه توسعه، در صورتی که برای تامین منابع مالی لازم باشد، تعرفه افزایش یابد. به این دلیل بود که افزایش تعرفه به ارائه طرح توسعه منوط شده است.
* آیا شرکت مخابرات ایران طرح توسعه خود را ارائه کرده است؟
براساس مصوبه ۱۸۴ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات که در اسفند ۹۲ ابلاغ شد شرکت مخابرات موظف بود تا ۳۱ شهریور ۹۳ همکدسازی را به پایان برساند و برنامه سرمایه‌گذاری و توسعه کمی و کیفی شبکه‌اش را ارائه کند.
اما تا آن تاریخ برنامه‌ای ارائه نشد و پس از پایان اجرای هم کدسازی تلفن ثابت در آذرماه ۹۳، از شرکت مخابرات درخواست شد که این کار را انجام دهد. در تعاملات با شرکت مخابرات، نسخه اولیه‌ای را در بهمن ۹۳ ارائه کردند که در جلسات حضوری و مکاتبات به دنبال آن بودیم که به صورت روشن و شفاف، جزئیات طرح توسعه ارائه شود و مهمتر از آن برای اینکه مطمئن شویم این طرح توسعه اجرا می شود درخواست کرده بودیم این طرح در مراجع قانونی شرکت مخابرات از جمله هیات مدیره و مجمع عمومی مصوب شود تا پس از آن بتوان به آن استناد و بر آن نظارت کرد. از آنجایی که هدف اصلی این است که مردم خدمات مناسبتری دریافت کنند، باید مطمئن شویم بواسطه طرح، مردم خدمات بهتری دریافت می‌کنند و طبعاً وقتی خدمات بهتری عرضه شود مردم هم آمادگی دارند هزینه آن را بپردازند.
نکته دیگر اینکه بر اساس روشهای استاندارد تعیین تعرفه، یکی از پارامترهای موثر، بهبود بهره‌وری شرکتهاست. لذا لازم است وضعیت ساختاری و اداره شرکتها نیز بهتر شود و برخی از هزینه‌ها کاهش پیدا کند. یعنی قرار نیست همه هزینه شرکتها از مردم دریافت شود، به همین دلیل از سوی وزارت ارتباطات از شرکت مخابرات خواسته شده بود از نظر ساختاری هم بهینه‌سازی انجام دهد و برنامه مربوط به اصلاحات ساختاری هم ارائه شود.
* اشاره کردید شرکت مخابرات با این رویکرد که درآمد شرکت از مسیر تلفن ثابت پاسخگوی هزینه‌ها نیست، به دنبال افزایش تعرفه تلفن ثابت است،آیا افزایش تعرفه راهکاری منطقی برای جبران کاهش درآمدهاست؟
بررسی تحلیل درآمدی در هشت استانی که در نیمه اول ۹۳ در شرکت مخابرات هم کد شده بود نشان می‌داد درآمد این شرکت آنقدر که بر اساس مصوبه ۱۸۴ انتظار می‌رفت ، افزایش پیدا نکرده است که دلایل مختلفی داشت.
از جمله تغییر حجم ترافیک شبکه ثابت به سمت تلفن همراه- در واقع تغییر فرهنگ مصرف مردم- بود که یکی از دلایل آن تعریف بسته‌های مختلف بر روی تلفن همراه به صورت داخل شبکه‌ای بود و با توجه به اینکه بسیاری از مردم سیم‌کارت‌های همه اپراتورها را دارند، مکالمات از شبکه ثابت به سمت تلفن همراه کاهش پیدا کرد و در واقع بخش عمده‌ای از کاهش درآمد شرکت مخابرات ناشی از این تغییر رفتار مشترکان بود که این موضوع با افزایش تعرفه قابل حل نیست. دلیل دیگر امکاناتی است که بر روی شبکه تلفن همراه در دسترس مشترکین است و آنها را به استفاده از آن ترغیب می کند که اگر شبکه ثابت با تکنولوژی روز توسعه می یافت، بعضی از امکانات روی آن فراهم می شد و مشترکین بیشتر به استفاده از آن ترغیب می شدند.
لذا اعتقاد داریم که افزایش تعرفه راه حل چندان موثری برای جبران کاهش درآمد مخابرات نیست. بهتر است به جای تغییر تعرفه به روشهای جدید ایجاد درآمد توجه شود و راههائی پیدا شود که ترافیک شبکه کاهش پیدا نکرده و از شبکه به صورت بهینه استفاده شود. ضمنا باید توجه داشت که قابلیت شبکه ثابت شرکت مخابرات محدود به ارائه سرویس مکالمه به مردم نیست و می‌تواند انواع سرویس ها را به دیگر اپراتورها ارائه کند.
شاید بهتر باشد شرکت مخابرات بیشتر به کسب درآمد از دیگر اپراتورها تکیه کند. اینها موضوعاتی است که باید بعنوان اصلاح و بهبود ساختار این شرکت اتفاق بیفتد. ضمن آنکه در برخی بخشهای تعرفه، اصلاً کششی برای افزایش وجود ندارد. به عنوان مثال در تعرفه بین استانی که دقیقه‌ای ۳۳ تومان است معتقدیم افزایش آن به نفع مخابرات نیست چرا که همین الان بسته‌هائی در تلفن همراه ارائه میشود که ارزانتر از تلفن ثابت بین استانی است و به محض افزایش این تعرفه، کل ترافیک بین استانی به تلفن همراه منتقل میشود و مجدداً باعث کاهش درآمد در بخش تلفن ثابت میشود.
* در واقع از دیدگاه شما افزایش تعرفه راهکار منطقی نیست و این افزایش درآمد باید از طریق واگذاری زیرساخت‌ها و استفاده از پتانسیل‌های دیگری کسب شود؟
مخابرات، شرکت بزرگی است و همه اپراتورهای دیگر به شبکه آن متکی هستند و این یک فرصت درآمدزائی برای مخابرات است که به جای اینکه درآمدش را به بخش تلفن ثابت متکی کند به استفاده از ظرفیت سایر بخشها مانند عمده‌فروشی به سایر اپراتورها متکی کند، در آن بخشها مخابرات درآمد و بازدهی بالاتری خواهد داشت چون در آن بخشها، این شرکت نسبت به بقیه اپراتورها، مزیت نسبی انحصاری دارد. ولی در تلفن ثابت ما به حدی رسیدیم که افزایش تعرفه خیلی کارائی ندارد.
البته ادعا نمی‌کنیم که در همه بخشها اینطور است و افزایش تعرفه‌ها در برخی بخشها می‌تواند موثر باشد ولی این راهکار مشکل را بصورت ریشه‌ای حل نمی‌کند و مشکل باید بصورت ریشه‌ای در قالب اصلاح ساختارها و ارائه سرویسهای جدید ارزش افزوده بر روی شبکه فعلی حل شود، البته برای این کار بایستی شبکه توسعه یافته و بروز شود.
این را هم در نظر بگیریم که شرکت مخابرات متشکل است از شبکه تلفن ثابت، تلفن همراه و شبکه ارتباطات داده و در بحث درآمدزایی باید مجموع اینها را در نظر بگیریم. ما نمی‌توانیم از نظر سوددهی یا ضرردهی فقط یک بخش کوچک را در نظر بگیریم. باید مخابرات را از نظر ساختاری در قالب مجموعه منسجم در نظر بگیریم که بخش ثابت از بخش همراه یا انتقال داده مجزا نیست. در حال حاضر نیز شبکه ثابت به شبکه همراه سرویس ارائه می‌کند و دلیلی ندارد که از درآمد بخش همراه سهمی نداشته باشد.
اگر شرکت مخابرات سهم بیشتری از درآمد خود را بر اساس سرویسهای ارزش افزوده و خدمات انتقال یا نگهداری برای سایر اپراتورها بنا کند، وابستگی خود را به تعرفه و رفتار ترافیکی کاهش می دهد و می تواند رضایت مشترکان را هم بیشتر کند و برای شرکت بزرگی مثل مخابرات دارایی اصلی مشترکان رضایتمند است.
* به هم کدسازی اشاره کردید اشاره کردید شرکت مخابرات ادعا می‌کند که با هم کدسازی تعرفه‌ها کاهش پیدا کرده است، این ادعا چقدر درست است که حتی عنوان میشود تمایل بازگشت به تعرفه‌های پیش از هم کدسازی وجود دارد؟
هم کدسازی هزینه‌هائی برای اجرا داشت که یکبار انجام شده است. در اسفند سال ۹۰ افزایش تعرفه‌ای برای شرکت مخابرات انجام شده بود که در مصوبه ۱۸۴ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات نیز به رسمیت شناخته شد، در واقع تعرفه‌های شرکت مخابرات با ۱۴ درصد افزایش از پالس ۷/۴۴ ریال به ۰۳/۵۱ ریال تغییر یافت. در همان زمان عنوان شد که در هر استانی که هم کدسازی انجام شود ۱۵ درصد دیگر به این تعرفه اضافه شود یعنی تعرفه پالس از ۰۳/۵۱ ریال به ۷۱/۵۸ ریال در استانهای هم کد شده تغییر پیدا کرد که این افزایش ۱۵ درصدی اختصاصاً برای جبران هزینه‌های هم کدسازی پیش‌بینی و از اسفند سال ۹۰ اجرائی شد.
بنابراین بخشی از هزینه‌های هم کدی با افزایش تعرفه در اسفند سال ۹۰ در استانهای همکد شده جبران شد. بخش دیگر هم در زمان تغییر رویکرد تعرفه از پالس به دقیقه و حذف زون های بین استانی با افزایش آبونمان جبران شد. توضیح اینکه آبونمان از حدود ۳۰ تومان به متوسط ۷۶۰ تومان افزایش یافت که بخشی از آن برای جبران حذف حداقل کارکرد ۱۰۰ پالس و حذف گرد کردن زمان مکالمات (ثانیه ای کردن) و بخشی برای جبران هزینه های همکدی بود.
ما در آن مقطع وضعیت درآمدی شرکت مخابرات را قبل از مصوبه ۱۸۴ (تغییر پالس به دقیقه) و بعد از آن و بعد از هم کدی معادل‌سازی کردیم و با توجه به آمار ترافیکی که آن زمان خود شرکت مخابرات ارائه کرد، شرکت مخابرات نباید درآمدی را از دست می‌داد. یعنی با فرض اینکه روش تعرفه را تغییر دادیم، همکدی را هم اجرا کردیم، با آن آمار ترافیکی، درآمد مخابرات نه تنها نباید کاهش پیدا می‌کرد بلکه براساس دستورالعمل Price Cap ، حتی افزایش ۱۵ درصدی هم پیش بینی شده بود. باید تاکید کنم که تمام محاسبات بر مبنای آمارهای ترافیکی و درآمدی بود که توسط شرکت مخابرات ارائه شده بود البته متاسفانه به دلیل عدم وجود زیرساخت IT روزآمد در بخش ثابت شرکت مخابرات، کمبود اطلاعات دقیق و بروز، مقداری خطا در محاسبات ایجاد می کند که ایجاد این زیرساخت یکی از ملزوماتی است که لازم است در طرح توسعه مخابرات دیده شود.
* آیا در روند این پیش‌بینی‌ها و تغییر تعرفه، شرکت مخابرات ایران نیز مشارکت داشت؟
ما در تمام مراحل، اطلاعات ترافیکی شبکه را از خود مخابرات گرفتیم. ترکیب ترافیک، توزیع ترافیک بین شبکه‌ها و آمار درآمدی را از مخابرات دریافت کرده و بر آن مبنا محاسبات را انجام دادیم و بصورت مشارکتی البته با کمی اختلاف نظر به جمع بندی رسیدیم و حتی در کمیسیون هم نمایندگان مخابرات حضور داشتند و حتی کمیسیون بر اساس نظرشان تغییراتی هم در پیشنهاد اولیه ما داد.
* آقای دکتر در صحبت‌هایتان اشاره کردید در سال ۹۰ تغییر تعرفه داشتید در حالیکه شرکت مخابرات اعلام کرده است که در ۱۲ سال گذشته، تعرفه‌های مخابراتی تغییر نکرده است؟
از ابتدای اسفند سال ۹۰ تعرفه‌های مخابرات تغییر کرده است و پالس ۷/۴۴ ریال به ۰۳/۵۱ ریال افزایش پیدا کرد. این افزایش نهایتاً از سوی کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات از همان تاریخ به رسمیت شناخته شد و با مصوبه ۱۸۴، عملاً از ابتدای اسفند سال ۹۰ این افزایش ۱۵ درصدی تعرفه نسبت به قبل انجام شد و علاوه بر آن از ابتدای سال ۹۳ نیز با تغییر روش تعرفه‌گذاری افزایش درآمد ۱۵ درصدی برای مخابرات دیده شد که البته با تغییر رفتار ترافیکی کاربران این افزایش درآمد، به طور کامل به آن شکلی که پیش‌بینی شده بود، محقق نشد.
دلیل اصلی این است که وضعیت تعرفه ها به گونه ای شده است که شبکه موبایل با شبکه ثابت در حال رقابت است و اگر شبکه ثابت در طرح های توسعه خود خدمات ارزش افزوده ای ایجاد نکند که بتواند نسبت به شبکه های موبایل مزیت رقابتی ایجاد کند وضعیت از این هم می تواند بدتر شود. * دلایل شما برای تغییر رویکرد تعرفه‌گذاری از پالس به دقیقه چه بود؟
به هر حال رویکرد قبلی یک روش قدیمی و بسیار پیچیده بود که باید به روز می‌شد و روش محاسبه پالس در زون‌های مختلف و ساعات مختلف شبانه‌روز، پیچیدگی خاصی داشت که با تغییر رویکرد، ساده‌سازی کردیم و زون‌ها را هم کم کردیم، چون دلیلی نداشت که مناطق دورافتاده هزینه‌های بیشتری را در مقایسه با بقیه بپردازند به هر حال سیاست این بود که در کشور باید تعادلی بین مناطق مختلف وجود داشته باشد.
این تغییر رویکرد به نفع مناطق دورافتاده و روستائی و محروم‌تر بود. بر اساس این رویکرد وظیفه ما بود که در درجه اول برای مردم فکر کنیم اما از طرف دیگر منافع اپراتور را هم باید در نظر می‌گرفتیم که این کار را هم کردیم تمام این تغییرات را در بسته‌ای، طوری تنظیم کردیم که در مجموع درآمد مخابرات نه تنها کاهش پیدا نکند که حدود ۱۵ درصد نیز افزایش پیدا کند. محاسبات بر مبنای آمار آن روز شرکت مخابرات بود اما به هیچ وجه در هیچ زمانی نمی‌توانیم بگوئیم رفتار ترافیکی مردم به همین شکل امروز باقی می‌ماند. دلیل آن هم گسترش شبکه‌های موبایل و ورود اپلیکیشن‌های جدید است و طبیعی است که نتوان رفتار ترافیکی مردم را به طور دقیق پیش‌بینی کرد.
اگر در تغییر رویکرد، زون‌ها را حذف نمی‌کردیم، ممکن بود ترافیک استانهای دورافتاده به سمت موبایل برود چون در جائی که تعرفه بین شهری آن دقیقه‌ای ۹۰ تومان بود وقتی تعرفه موبایل کمتر از ۶۰ تومان است کسی از تلفن ثابت استفاده نمی‌کند. گاهی اوقات تعرفه هم رفتار مشترکین را تغییر می‌دهد اگر همان زون‌ها را حفظ می‌کردیم شاید شرایط از این هم بدتر می‌شد. البته بازار حالت دینامیکی دارد و همه رفتار خود را متناسب با بازار تنظیم می‌کنند. به هر حال بازارهای رقیب برای شرکت مخابرات وجود دارد و اگر مخابرات چابکی کافی نداشته باشد نمی‌تواند در مقابل تغییرات سریع رقبا ایستادگی کند. چابکی با تغییر در ساختار اداره شرکت، طراحی بهتر شبکه، بروز کردن عناصر شبکه و ایجاد زیرساخت IT مناسب بوجود می آید.
* اما در حال حاضر خطوط تلفن ثابت به مناطقی هم اختصاص داده شده که میزان کارکرد آنها، هزینه‌های نگهداری از آن خطوط را پوشش نمی‌دهد، به نظر شما می‌توان راهکاری برای پوشش این هزینه‌ها داشت که کاهش درآمد مخابرات را نیز جبران کند؟
البته همانطور که می دانید معمولا خطوط تلفن غیر اقتصادی در پروژه های USO توسط حاکمیت ایجاد می شود که هزینه های آنها به اپراتورها تحمیل نمی شود. با این حال خطوط تلفنی وجود دارند که کارکرد آنها کم است و ممکن است سودآور نباشند. معمولا در شرکتهای بزرگی با مقیاس شرکت مخابرات، بصورت کلان برنامه ریزی می شود و لزومی ندارد که برای تک تک مشترکان ریزبینی کنیم.
باید توجه داشت که یک تلفن با کارکرد پایین هم یک مشترک است و برای یک شرکت سرمایه محسوب می شود و اگر از دیگر اپراتورها به آن تلفن هم زده شود مخابرات می تواند از محل هزینه های اتصال متقابل در آمد کسب کند. با این حال افزایش آبونمانی که در مصوبه ۱۸۴ در نظر گرفته شده بود تا حدودی این مشکل را کمتر کرد. موضوع ایجاد درآمد با ثبات برای بخش تلفن ثابت موضوعی است که باید شرکت مخابرات روی آن کار کند و البته اگر اصلاح مقرراتی لازم باشد می توانیم با هم روی آن کار کنیم.
در پایان تاکید می کنم از آنجایی که رفتار ترافیکی بسیار متغیر است بهتر است برای ایجاد درآمد با ثبات در بخش تلفن ثابت، عمده درآمد مخابرات به مولفه های با ثبات تر متکی باشد. البته شرکت مخابرات با توجه به پروانه خود که سبد کاملی از سرویسها را دارد می تواند با ترکیب سرویس های خود و ایجاد خدمات جدید، در صورت رعایت اصول رقابت سالم، درآمدهای پایداری را ایجاد کند.