دولت الکترونیک با تلاش 8 ساله در نقطه مطلوب قرار دارد
دولت الکترونیک یکی از مهم‌ترین اقدام‌های دولت تدبیر و امید است، درباره پیشرفت و توسعه این اقدام دولت با «بهنام ولی زاده» معاون دولت الکترونیک سازمان فناوری اطلاعات ایران گفت‌وگو کرده‌ایم که می‌خوانید.
با روی کار آمدن دولت یازدهم دولت الکترونیک در چه وضعیتی قرار داشت؟
دقیقاً در نقطه صفر قرار داشت و به معنای واقعی خبری از دولت الکترونیک نبود و بیشتر کارها در قالب اتوماسیون اداری و مراجعات حضوری و به روش‌های سنتی انجام می‌شد.
مهم‌ترین بخش دولت الکترونیکی که در این دولت عملیاتی شد، کدام بخش است.
مرکز قلب دولت الکترونیکی یعنی مرکز ملی تبادل اطلاعات (NIX) مهم‌ترین بخش دولت الکترونیکی است. 8 سال قبل اگر دستگاهی هم به‌صورت جزیره‌ای الکترونیکی شده بود برای برقراری ارتباط با دستگاه‌های دیگر نیاز به راه‌اندازی خطوط ارتباطی متعدد و هزینه بر داشت ولی با راه‌اندازی گذرگاه خدمات دولت (GSB) در مرکز ملی تبادل اطلاعات؛ تبادل خدمات بین دستگاهی تنها با یک خط ارتباطی و به‌صورت وب‌سرویس براحتی در حال انجام است. امروز بیش از یک هزار و 20 خدمت الکترونیکی در این مرکز پیاده‌سازی شده و انتظار داریم تا پایان دولت به 1200 خدمت بین دستگاهی برسد. در این مدت راه‌اندازی نیز نزدیک به یک و نیم میلیارد تبادل تراکنش در این مرکز اتفاق افتاده و به‌همین میزان از مراجعه حضوری و نامه نگاری بین دستگاهی کم شده است؛ البته تبادل اطلاعات بین بخش دولتی و غیردولتی هم با راه‌اندازی گذرگاه عمومی خدمات دولت (PGSB) در مرکز ملی تبادل اطلاعات میسر شد که ماهانه نزدیک به 40 میلیون تراکنش بین دولتی و بخش غیردولتی تبادل میشود.
چه اقدام‌های دیگر روی بستر دولت الکترونیکی انجام شده است؟
کارهای بسیاری انجام شده است که توضیح همه آنها در این مجال میسر نیست اما اگر بخواهیم به مهم‌ترین آنها اشاره کنم باید بگویم با افزایش ضریب نفوذ تلفن همراه، «دولت همراه» در سال 95 رونمایی و تاکنون سرویس‌های زیادی به آن اضافه شده و به‌صورت مرتب در حال افزایش سرویس است. به‌عنوان مثال اگر کاربری نیاز دارد تا وضعیت بیمه خود را از سازمان تأمین اجتماعی و… بررسی کند، دیگر نیازی به مراجعه حضوری و گشتن به‌دنبال سایت ها نیست و براحتی از طریق این اپ قابل انجام است.
سامانه کارپوشه ملی ایرانیان راه‌اندازی شد. این سامانه برای ارسال و دریافت الکترونیکی اعلان‌ها و مکاتبات بین دستگاه‌های اجرایی و مردم و شرکت‌ها و افراد حقوقی است که این مستندات با توجه به کدملی یا شناسه ملی شرکت‌ها به کارپوشه آنها ارسال میشود. مدتی است این ارتباط هم دوطرفه شده به صورتی که امکان ارسال مدارک از سوی کاربران به دستگاه‌های اجرایی هم وجود دارد و تاکنون هم 83 دستگاه به این سامانه متصل شده‌اند.
«مدیریت زمین» از دیگر پروژه‌های دولت الکترونیکی است. وقتی شهروندی درباره زمینی نیاز به استعلام داشته باشد، می‌تواند از سامانه کمک بگیرد. پنجره واحد درگاه ملی مجوزهای کسب و کار (G4B.IR) از دیگر پروژه‌هایی است که روی بستر دولت الکترونیک اجرایی شده و هر شهروندی که به‌دنبال راه‌اندازی کسب و کار است می‌تواند از این سامانه براحتی با ثبت‌نام و درخواست اولیه و شفاف اقدام کند. راه‌اندازی سامانه داده‌های باز کشور با بیش از 3 هزار دیتا از دیگر اقدام‌هاست که در حال تکمیل است و بزودی نسخه جدید آن به بهره‌برداری می‌رسد.
احراز هویت دیجیتال و آنلاین را برای شهروندان اجرایی کردیم به‌طوری که حتی به بانک‌ها تسری یافت و دیگر کاربران برای احراز هویت نیازی به خروج از خانه ندارند.
البته از 23 پروژه اولویت دار مانند سامانه مکان محور، هویت هوشمند، امضای الکترونیکی، سامانه ستاد مناقصات سلامت الکترونیکی، مالیات الکترونیکی، بیمه الکترونیکی، اعتبارسنجی مدارک، پنجره واحد اطلاعات کشور، نظام خزانه داری، سامانه یکپارچه تبادل اطلاعات، استانداردسازی نشانه آدرس اخذ مستندات کاغذی و قرائت کنتور آب و برق و گاز و… برخی‌شان پیاده‌سازی شده و برخی دیگر پیاده‌سازی خواهد شد.
در کنار اینها برای پایش ارائه خدمات الکترونیکی از سوی دستگاه‌های اجرایی پروژه ارزیابی خدمات الکترونیکی شروع شده و در حال انجام است و تاکنون 6 دوره وضعیت خدمات دستگاه‌ها پایش و رتبه‌بندی و از برترین‌ها تقدیر شده و خود عاملی برای ایجاد رقابت بین دستگاه‌ها برای الکترونیکی شدن بوده و اکنون دور هفتم در حال انجام است.
برخی از تکمیل نشدن دولت الکترونیک سخن می‌گویند آیا پایانی برای آن وجود دارد؟
دولت الکترونیکی یک پروژه نیست که صددرصد کامل شده و تمام شود. بلکه هر روز خدمتی به آن اضافه میشود. اگر مسئولی انتظار دارد روزی بگوییم دولت الکترونیکی 100 درصد تمام شده، معلوم است از دولت الکترونیک چیزی نمی‌داند. یا اگر بگوید اقدام‌های کافی انجام نشده بی‌انصافی است. اگر درباره پیشرفت دولت الکترونیک سخن می‌گوییم براساس پیشرفت پروژه‌های اولویت دار است. مهمتر اینکه برای توسعه دولت الکترونیک باید وضعیت دستگاه‌های مرتبط را هم سنجید اگر دستگاهی از نظر اعتباری آماده نباشد اجرای پروژه‌های دولت الکترونیک به کندی پیش می‌رود. راه‌اندازی دولت الکترونیک فقط محدود به وزارت ارتباطات نیست و همکاری همه دستگاه‌های اجرایی اعم از قوه مجریه و سایر قوا و نهادها و نهادهایی مثل نیروی انتظامی را نیاز دارد.
آیا دولت الکترونیکی را که هم اکنون وجود دارد ، مطلوب می‌دانید؟
در مجموع با توجه به امکانات موجود، بودجه و توان نیروی انسانی کشور و همکاری اجرایی سه قوه و نهادهای دیگر نمره قابل قبولی دارد و در مقایسه با 8 سال قبل مطلوب می‌دانیم. از سوی دیگر مردم باید قضاوت کنند. آنها باید بگویند در این 8 سال چقدر از کارهایشان را بدون خارج شدن از خانه و محل کار، الکترونیکی انجام داده و می‌دهند.
دولت برای توسعه دولت الکترونیک با چه موانعی دست به گریبان است؟
ابتدای دولت یازدهم متولی دولت الکترونیک مشخص نبود که این موضوع در دولت با تقسیم وظایف حل شد و بخش فنی آن به سازمان فناوری اطلاعات ایران و شناسنامه دار کردن دستگاه‌های اجرایی و استانداردسازی فرایندها به سازمان امور اداری و استخدامی سپرده شدند. شورای اجرایی فناوری اطلاعات به‌عنوان بازوی لازم برای هماهنگی بین دستگاهی و تصویب دستورالعمل‌ها و آیین نامه‌ها و… تشکیل شد. کارگروه فراقوه‌ای تعامل‌پذیری دولت الکترونیکی از سوی شورای عالی فضای مجازی برای هماهنگ‌سازی دستگاه‌ها برای تبادل اطلاعات و رفع موانع موجود تشکیل شد؛ البته موانعی چون مقاومت در دستگاه‌ها با الکترونیکی شدن به علت عادت به روش‌های سنتی و مشکلات قانونی دست و پاگیر و بعضاً قدیمی و حتی نبود قوانین را برای برخی فناوری‌های جدید نیز باید به موانع اضافه کرد.
کدام دستگاه‌ها در توسعه دولت الکترونیک همکاری نکرده‌اند.
نمی‌توان گفت نهادی خارج از دولت اصلاً همکاری نکرده ولی همکاری‌ها کند یا دیر انجام شده است. از سوی دیگر قوانین دست و پاگیر هم مانع بود چون بخش مربوط به دولت با پیگیری رئیس جمهوری قابل پیگیری بود ولی بخش خارج از دولت و موانع و مقررات در اختیار دولت نبوده و نیست ولی با شکل‌گیری کارگروه تعامل‌پذیری دولت الکترونیک همکاری سه قوه درکارها سرعت می‌گیرد.
به نظرتان چرا برخی از دولت الکترونیک انتقاد می‌کنند؟
شاید منافع برخی با توسعه دولت الکترونیک به خطر می‌افتد که انتقاد می‌کنند. چون دولت الکترونیک جلوی امضاهای طلایی، فساد و رانت را می‌گیرد و دیگر با دولت الکترونیک امکان قانون شکنی، دور زدن و… وجود ندارد.
بحث کرونا چقدر به شتاب گرفتن پروژه‌های دولت الکترونیک کمک کرد؟
باعث شد دستگاهی که برای دوسال آینده برنامه الکترونیکی کردن را در ذهن داشت خیلی سریع تر آن را اجرایی کند.
شخص رئیس جمهوری چقدر در پیشرفت و توسعه دولت الکترونیک بخصوص در دوران کرونایی نقش داشتند؟
در یک سال گذشته شخص رئیس‌جمهوری تقریباً در همه جلسات شورای اجرایی فناوری اطلاعات حضور داشت و با جدیت پیگیر تکمیل پروژه‌های دولت الکترونیک بود و اگر پیگیری‌های ایشان نبود، این پیشرفت شتاب کمتری داشت.
مجلس چه کمکی می‌تواند در تسریع توسعه دولت الکترونیک انجام دهد.
ما به کمک مجلس نیاز داریم چند لایحه برای این کار در کمیسیون‌های دولت است که بزودی به مجلس فرستاده خواهد شد، امیدواریم این لایحه‌ها را که برای تدوین آن 3-4 سال وقت گذاشته شده، بسرعت بررسی و تصویب کنند. در کنار این بعضاً طرح‌هایی در مجلس مطرح میشود که نیاز به بررسی و کار کارشناسی دارد چون برخی از این طرح‌ها در صورت تصویب توسعه دولت الکترونیکی در کشور را کند خواهد کرد.