شرکت مخابرات ایران از جارچی ها تا رتبه اول اپراتوری خاورمیانه
امروز زندگی بدون در اختیار داشتن تلفن‌همراه اگر نگویم غیرممکن؛ اما بسیار دشوار است، چرا که بسیاری از امور زندگی اعم از عملیات بانکی، خرید، مطالعه، سرگرمی و… وابسته بدان است ولا غیر.
روزگاری نه چندان دور مهم ترین وسیله ارتباطی سریع بین مردم در ایران وجهان به صورت شفاهی و مکتوب چیزی نبود جز تلفن و دستگاه نمابر و آن بوق های بعضاٌ ممتد اشغال و قطع و وصل شدن های مکرر در طول مکالمه؛ ولی امروز اوضاع ارتباطات فرق اساسی کرده و تحول شگرفی رقم خورده است، شهروندان موبایل به دستی را می بینیم که حجم گسترده ای از اطلاعات را در زمان بسیار کوتاهی بین یکدیگر در سرتاسر گیتی اعم از متن، خبر، فیلم، عکس و… مبادله می کنند،
یادآور نظریه دهکده جهانی اندیشمند ارتباطات مارشال مک لوهان است که امروز با ظهور جنبه های مختلف ارتباطی و اطلاعاتی به تحقق پیوسته و به اعتقاد بسیاری از صاحب-نظران از دهکده جهانی هم عبور کرده و در یک اتاق شیشه ای همگان درکنار یکدیگر قرار گرفته‌اند، امروز زندگی بدون در اختیار داشتن تلفن‌همراه اگر نگویم غیرممکن؛ اما بسیار دشوار است، چرا که بسیاری از امور زندگی اعم از عملیات بانکی، خرید، مطالعه، سرگرمی و… وابسته بدان است ولا غیر.
برقراری نخستین تماس تلفنی: «آقای واتسون بیا اینجا »
اما این که نخستین تماس تلفنی و ارتباطی به شیوه مدرن، چگونه و از کجا رقم خورد، به حدود ۱۴۰ سال قبل برمی‌گردد. شبی که الکساندرگراهام‌بل در ماساچوست بوستون آمریکا در سال ۱۸۷۶ تا دیروقت مشغول کار بود، ناگهان در یک اتفاق یک باتری واژگون میشود و اسید سولفوریک آن روی لباس‌هایش می‌ریزد. بل با عصبانیت معاونش واتسون را صدا می‌زند. درحالی که او در کارگاه زیر شیروانی بود و در وضع عادی صدا به او نمی‌رسید. ولی با وجود یک سیم تلگراف که از کارگاه زیر شیروانی تا داخل اتاق خواب بل در طبقه پایین امتداد داشت، باعث شد معاونش صدای او را بشنود.
«آقای واتسون بیا اینجا. با تو کار دارم». این اولین جمله پیام ارتباطی تلفنی بل بود که پیدایش تلفن را کلید زد. بسیاری گفته‌اند اگر بل می‌دانست این جمله باعث پیدایش تلفن خواهد شد احتمالاً جمله‌ای زیباتر برای اولین پیام تلفنی‌اش انتخاب می‌کرد.
داستان اولین ارتباط تلفنی درایران
اما در ایران داستان مخابرات و تلفن به شکل امروزی آن در حدود یک قرن پیش درساختمان قدیمی ترین مرکز مخابراتی یعنی مرکز ملت در سال ۱۲۹۵ در قلب تجاری تهران خیابان اکباتان بازار تهران با معماری بسیار زیبا برگرفته از نه مدل آجر ساخته شده است.
اگر چه این ساختمان در ابتدا به عنوان مدرسه مورد استفاده قرار می گرفته، ولی مخابرات، آن را برای راه اندازی اولین مرکز تلفن کشور با ظرفیت ۶۰۰ شماره با بهره گیری از فناوری کشور آلمان شکل گرفت، در واقع اولین خط تلفن ثابت در ایران حدود ۱۰ سال پس از اختراع آن در سال ۱۲۵۶ خورشیدی در تهران و بین دو ایستگاه ماشین‌دودی و شهرری دایر شد.
در آن موقع صاحب امتیاز راه‌آهن تهران ری برای ایجاد ارتباط بین دو ایستگاه تهران و ری و نیز بین گاز شهری و واگن‌خانه، سیم‌کشی‌هایی کرد و ارتباط تلفنی را برای نخستین بار در ایران دایر کرد. صاحب امتیاز راه‌آهن تهران– ری در سال ۱۲۶۶ شمسی نیز بین کامرانیه، شمیران و عمارت وزارت جنگ ارتباط تلفنی برقرار کرد .
ساختمان مرکز مخابرات ایران در چهار طبقه با دالان ها و راهروهای قدیمی پیچ در پیچ ، زیرزمین و محلی برای نگهداری اسب ها «اسطبل»ساخته شده بود و درگذشته کارکنان مرکز تلفن با بهره گیری از گاری ها و اسب، تجهیزات آن زمان را حمل و سیم کشی تلفن را انجام می‌داده اند.
شنیده ها حکایت دارد که کارکنان این مرکز تلفن ، برای فروش و معرفی تلفن به مردم در خیابان لاله زار تهران به¬صورت چهره به چهره با مردم سخن می گفته اند.
جالب است بدانید در سال ۱۳۳۵ شماره ۴۴۴۴۴ برای آتش نشانی حسن آباد و شماره ۴۴۴۴۵ برای مدیرعامل وقت بوده است. بعدها این ساختمان استفاده های مختلف دیگری از جمله اداره پرداخت حقوق، تلفن خانه و در چند سال اخیر نیز ساختمان خدمات مخابراتی از جمله «۱۲۶»، «۱۱۸»، «۱۹۵» و ساعت گویا بوده است.
البته تاریخچه نخستین تماس تلفنی در ایران به سال ها قبل بازمی گردد، چنانچه ناصرالدین‌شاه قاجار در یادداشت‌های خود، در شرح وقایع جمادی‌الثانی سال ۱۳۰۲ قمری (۱۲۶۳ خورشیدی) به تلفنی اشاره می‌کند که ره‌آورد سفر فرنگ معین‌الملک (سفیر ایران در امپراتوری عثمانی )بوده و از آن برای برقراری تماس از شمس‌العماره تا باغ سپه‌سالار استفاده می‌شده است.
احتمالاً این نخستین تماس تلفنی در ایران بوده است. با توسعه و تحولات سریعی که در حوزه ارتباطات ایجاد شده گام های بعدی نیز به تناسب تحولات جهانی در ایران با سرعت بیش تری نسبت به برخی کشورهای همسایه رقم خورد و شاید دلیل آن دربطن جامعه ایران از گذشته تا کنون باشد، بر همین مبنا در اسفندماه سال ۱۲۳۶ شمسی یعنی ۱۴ سال پس از مخابره اولین پیام تلگرافی ساموئل مورس، سیستم تلگرافی زیرنظر علی میرزا اعتضاد السلطنه (وابسته دربارقاجار) و با همکاری رضا قلی¬خان الله باشی طبرستانی (رئیس وقت مدرسه دارالفنون) به وسیله « کرشش» (یکی ازمعلمین اتریشی) باموفقیت آزمایش واین جمله مخابره شد:« منت خدای را عزّ وجلّ که طاعتش موجب قربت است وبشکر اندرش مزیدنعمت ….»
بلافاصله کارسیم¬کشی بین کاخ ارک تا باغ لاله زار درتهران شروع شد و این خط تلگرافی نیز در سال ۱۲۳۷ شمسی آغاز به کارکرد. نخستین خط نسبتاً طولانی تلگراف درایران به فاصله ۳۰۰ کیلومتر درتیرماه سال ۱۲۳۸ شمسی بین تهران و چمن سلطانیه (اردوگاه تابستانی ناصرالدین شاه واقع درنزدیکی زنجان) دایر شد و شروع به-کار کرد.
ارتباط تلگرافی تهران – تبریز درسال ۱۲۴۰ برقرار شد و سال بعد نیز خط تلگراف تهران – گیلان شروع به کار کرد. برای نخستین بار ارتباط تلگرافی ایران با روسیه از طریق اتصال خط تهران – تبریز با شبکه تلگرافی روسیه درسال ۱۳۴۲ برقرار شد و امپراطور روسیه و پادشاه ایران، تلگراف¬های شادباشی مبادله کردند.
درسال ۱۲۵۳ اداره تلگراف پس از جدا شدن از وزارت علوم به وزارت تلگراف تبدیل شد.
نیم قرن از تأسیس شرکت مخابرات ایران گذشت
در حوزه حقوقی و به شکل رسمی شرکت مخابرات ایران در ۲۹ خرداد ماه سال ۱۳۵۰، با سرمایه ای بالغ بر ۵ میلیارد ریال تأسیس شد. با عنایت به ماده ۵۸۷ قانون تجارت از تاریخ ایجاد، واجد شخصیت حقوقی گردیده و در اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و به موجب ماده ۷ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی _ اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و تصویب¬نامه هیئت وزیران به شماره ۲۸۶۲۷/ت/۳۹۷۶۰ به شرکت سهامی عام تبدیل گریده و طی شماره ۳۲۵۰۸۱ به عنوان شرکت سهامی عام در اداره ثبت شرکت¬ها و مؤسسات غیرتجاری ثبت گردیده است.
اما روند تحولات ارتباطات تلفنی در ایران هماهنگ با آن چه در بستر توسعه شتاب زده جهانی در حال رخ دادن بود، همچنان نسبت به سایرجنبه های فناوری پیشتاز بود و در مسیر توسعه قرار گرفته بود و درخواست افکار عمومی و مقایسه با جامعه جهانی نیز بر سرعت آن افزود تا این که سرانجام راه‌اندازی و بهره‌برداری از اولین فاز شبکه تلفن همراه کشور در مرداد ماه ۱۳۷۳ در شهر تهران با استفاده از ۱۷۶ فرستنده و گیرنده در ۲۴ ایستگاه رادیویی و با ظرفیت ۹ هزار و ۲۰۰ شماره آغاز شد.
به دنبال استقبال غیرمنتظره مشترکان از این سیستم، شرکت مخابرات ایران درصدد گسترش پوشش آن از تهران به کل کشور برآمد. به طوری که در سال ۱۳۷۴ تعداد تلفن همراه به ۱۶ هزار شماره افزایش یافت و شهرهای مشهد، تبریز، اصفهان، شیراز، اهواز نیز تحت پوشش این سیستم قرار گرفت و در سال ۱۳۸۲ تعداد مشترکین تلفن همراه به ۵/۳ میلیون مشترک و ۷۰۸ شهر نیز تحت پوشش این شبکه قرار گرفت.
سیر تحولات ارتباطی و مخابراتی درایران
اما سیر تحولات ارتباطی و مخابراتی همچنان ادامه داشت و همانطور که قبلاً نیز اشاره شد همسو با توسعه ارتباطات و فناوری های ارتباطی در ایران نیز شاهد تلاش بی وقفه سازمان‌ها و نهادهای مرتبط در این حوزه بودیم که همراستا با توسعه شتاب‌زده‌ای که درجریان بود و شاید به دلایل ژئوپولولتیکی و استراترژیک در منطقه به قطار توسعه پیوستیم و بر همین اساس نخستین بار مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات که امروز با عنوان پژوهشگاه دانش‌های بنیادین شناخته میشود- اینترنت را به ایران آورد. در ایران سال ۱۳۷۱ تعداد کمی از دانشگاه‌ها، ازجمله دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه گیلان از طریق مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات و پروتکل به اینترنت وصل شدند تا با دنیای خارج پست الکترونیک رد و بدل کنند.
در سال ۱۳۷۳ مؤسسه ندا رایانه تأسیس شد و پس از راه‌اندازی اولین بولتن بورد (BBS)، در عرض یک سال اولین وبگاه ایرانی داخل ایران را راه‌اندازی کرد. هم¬چنین، این مؤسسه روزنامه همشهری را بهزبان فارسی در اینترنت منتشر کرد، که اولین روزنامه رسمی ایرانی در وب محسوب میشود. در همین سال به دنبال اتصال به اینترنت از طریق ماهواره کانادایی کد ویژن (Cad Vision)، مؤسسه ندا رایانه فعالیت بازرگانی خود را به‌عنوان اولین شرکت خدمات سرویس اینترنتی (ISP) آغاز کرد.
در سال ۱۳۷۴ مجلس شورای اسلامی تأسیس شرکت امور ارتباطات دیتا تحت¬نظر شرکت مخابرات ایران را تصویب کرد و مسئولیت توسعه خدمات دیتا در کشور را به‌طور انحصاری در اختیار این شرکت قرار داد.
از دهه ۱۳۸۰ با توسعه فناوری اطلاعات و فراگیر شدن ارتباطات همراه در کشور، روند توسعه زیرساخت‌های شبکه در ایران شدت گرفت و در دهه ۱۳۹۰ با توسعه فناوری نسل سوم و چهارم ارتباطات فضای مجازی در ایران پدید آمد.
پنجاه سالگی شرکت مخابرات ایران
اما اکنون که در آستانه پنجاه سالگی شرکت مخابرات ایران قرار داریم، چند سالی است که صحبت از ۵G یا همان نسل پنجم تلفن همراه مطرح میشود.
کاهش تأخیر، ظرفیت بالای دسترسی، قابلیت اطمینان بسیار بالا، ارتقای ارتباطات موبایل پهن باند و قابلیت اتصال و ارتباط اشیا در سطح بسیار وسیع ازجمله ویژگی‌های نسل پنج ارتباطی است که این فناوری نوین ارتباطی را به‌عنوان یک فناوری تحول‌ساز که سایر جنبه‌های فناوری را نیز متحول می‌کند و هم راستا شدن با تحولات بزرگ¬تر در این عرصه لازمه ماندن در عصر ارتباطات است.
امروز شرکت مخابرات ایران به روز بودن و توسعه تجهیزات و شبکه‌های مخابراتی خود را به قدمت ترجیح می‌دهد و می کوشد تا در مسیر توسعه هر روز تحولی دیگر را رقم بزند. امید است که راه های توسعه برای شرکت مخابرات ایران هموار باشد و هر روز شاهد خدمات،سرویس‌ها و شبکه مخابراتی به روز و مطابق با فناوری‌های روز دنیا باشیم.