اینترنت ایران سال‌هاست که با چالش فیلترینگ مواجه است؛ اما محدودیت‌های اینترنتی در هیچ زمانی به اندازه ماه‌های گذشته جدی و شدید نبوده‌اند. بررسی‌های وب‌سایت معتبر «سرف‌شارک» هم تایید می‌کند که در سال گذشته میلادی ایران با یازده مورد محدودیت اینترنتی جدید، رتبه دوم جهان از نظر بیشترین تعداد این محدودیت‌ها را به خود اختصاص داد.

 

اینترنت ایران سال‌هاست که داغ فیلترینگ را بر پیشانی دارد و همین است که انواع وی‌پی‌ان و ابزارهای فیلترشکن ‌میهمان همیشگی موبایل‌ها و کامپیوترهای کاربران هستند. با این همه اما محدودیت‌های اینترنتی هیچ زمانی به اندازه ماه‌های گذشته جدی و شدید نبوده‌اند. تا پیش از شهریور امسال، کاربران برای ورود به فیس‌بوک، توییتر، یوتیوب، تلگرام و کلاب‌هاوس به سراغ وی‌پی‌ان‌ها می‌رفتند، اما از آن زمان با اضافه شدن اینستاگرام، واتس‌اپ، گوگل‌پلی و بسیاری از دیگر سرویس‌های گوگل به این فهرست، عملا کاربران برای دسترسی به اغلب شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های پرکاربر ناچار هستند که دست به دامن ابزارهای فیلترشکن شوند.

با این اوصاف است که وی‌پی‌ان به پرتکرارترین کلیدواژه کاربران ایرانی در جست‌وجوهای اینترنتی تبدیل شده و حتی آنها حاضرند هزینه‌های گزافی برای خرید این ابزارها بپردازند تا بتوانند به اینترنت آزاد دسترسی داشته باشند. بررسی‌های وب‌سایت معتبر سرف‌شارک‌(Surfshark) هم تایید می‌کند که در سال ۲۰۲۲ ایران یکی از سه کشور دنیا با بیشترین میزان سانسور و محدودیت اینترنتی بوده است. با این همه روز گذشته وزیر ارتباطات از احتمال رفع فیلتر برخی سرویس‌های محدود شده طی روزهای آینده خبر داد، اما تاکید کرد که دو پلتفرم اینستاگرام و واتس‌اپ همچنان مشمول این اتفاق نخواهند شد.

 

اعتراضات و مجادلات سیاسی؛ متهمان اصلی

نظارت بر فضای مجازی و اعمال محدودیت‌های اینترنتی، اگرچه مغضوب کاربران، اما در کشورهای مختلف و به دلایل متفاوت، به عنوان راهکاری برای کنترل دغدغه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و همچنین وارسی و مراقبت از محتوای قابل انتشار در فضای مجازی و وب جهانی به‌کار برده شده است. سرف‌شارک که هر سال به بررسی میزان و شدت محدودیت‌های اینترنتی در جهان، نظارت دولت‌ها بر فضای مجازی و کیفیت زندگی دیجیتال در کشورها می‌پردازد، اخیرا در گزارشی از وضعیت محدودیت‌های اینترنتی در سال ۲۰۲۲، اعلام کرده است که در سال گذشته میلادی ۳/ ۲ میلیارد نفر در جهان نوعی از محدودیت‌های اینترنتی را تجربه کرده‌اند که در صورت افزودن افرادی که تحت محدودیت‌های بلندمدت از سال‌های گذشته بوده‌اند، این رقم به ۲/ ۴ میلیارد نفر می‌رسد. بر اساس این بررسی‌ها، در سال گذشته میلادی ۱۹ کشور جهان نوعی از محدودیت‌های اینترنتی را اعمال کرده‌اند که اگر کشورهایی را به این فهرست اضافه کنیم که از پیش از سال ۲۰۲۲ محدودیت‌های بلندمدتی را در پیش گرفته بودند، این رقم به ۳۲ کشور می‌‌رسد. گزارش اخیر سرف‌شارک نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۲، تعداد محدودیت‌های اینترنتی به ۷۸ مورد رسیده است که با احتساب محدودیت‌های بلندمدت از سال‌های گذشته، این رقم برابر ۱۱۲ مورد خواهد بود. به این ترتیب تعداد محدودیت‌های اینترنتی در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل از آن، کاهش ۴۰ درصدی داشته است. طبق این گزارش، متوسط زمان یک اختلال اینترنتی در سال گذشته میلادی ۳۳ ساعت بوده و متوسط زمان محدودیت شبکه‌های اجتماعی در این سال برابر ۱۱۴ روز بوده است. کارشناسان سرف‌شارک اعلام کرده‌اند که مهم‌ترین دلیل اعمال محدودیت‌های اینترنتی در سال ۲۰۲۲، اعتراضات سراسری و مجادلات سیاسی بوده‌اند و البته قاره آسیا با سهم ۴۷ درصدی، بیشترین موارد اجرای این محدودیت‌ها در جهان را داشته است. همچنین این بررسی‌ها تاکید کرده‌اند که از میان شبکه‌های اجتماعی، فیس‌بوک بیش از بقیه مورد خشم و غضب دولت‌هاست.

 

این آمار نشان می‌دهد که از هر پنج کشور آسیایی، یک کشور محدودیت‌های اینترنتی جدیدی را در سال ۲۰۲۲ اعمال کرده است. به‌طور کلی در این سال یازده کشور آسیایی نوعی از محدودیت‌های اینترنتی را تجربه کرده‌اند، در حالی که این رقم در سال ۲۰۲۱ برابر ۱۳ کشور بوده است. تعداد موارد محدودیت‌های اینترنتی در قاره آسیا در سال ۲۰۲۲ برابر ۵۸ مورد و در سال ۲۰۲۱ برابر ۱۰۸ مورد بوده است. جالب آنجاست که کمترین تعداد محدودیت‌های اینترنتی در جهان در دو سال گذشته مربوط به قاره اقیانوسیه بوده است که در واقع هیچ نوع محدودیتی را تجربه نکرده. با تمام این‌ها، بررسی‌های سرف‌شارک نشان می‌دهد که در پایان سال ۲۰۲۲ همچنان ۴۱ مورد محدودیت و اختلال اینترنتی در سراسر جهان وجود داشته است که در سال میلادی جدید هم ادامه پیدا کرده‌اند که از میان آنها، ۹ مورد در سال ۲۰۲۲ آغاز شده و بقیه از سال‌های گذشته آغاز شده بودند.

 

بد نیست بدانید که تحلیل آمارهای سرف‌شارک نشان می‌دهد که نیمی از محدودیت‌های اینترنتی اعمال شده در سال گذشته میلادی (برابر ۳۹ مورد) به دلیل اعتراضات بوده و نیمی دیگر به دلیل مجادلات سیاسی. بر اساس این آمارها، به‌طور کلی ۴۱ مورد از محدودیت‌های اینترنتی مربوط به قطع اینترنت محلی و داخلی، ۲۳ مورد مربوط به قطع اینترنت بین‌الملل و ۱۴ مورد مربوط به محدودیت‌های اعمال شده در شبکه‌های اجتماعی و سرویس‌های تماس اینترنتی بوده‌اند. در میان شبکه‌های اجتماعی، فیس‌بوک بیشترین میزان محدودیت‌های اینترنتی را تجربه کرده است و در سال گذشته میلادی چهار کشور دیگر شامل بورکینافاسو، روسیه، سریلانکا و اردن هم دست به فیلترینگ این شبکه اجتماعی زده‌اند. در واقع از سال ۲۰۱۵ تا حالا ۴۶ درصد از کل جمعیت جهان به شکلی تحت تاثیر فیلترینگ فیس‌بوک از سوی دولت‌ها بوده‌اند. اینستاگرام دومین شبکه اجتماعی مغضوب دولت‌هاست و بعد از آن تیک‌تاک در رتبه سوم قرار دارد.

 

آمارهایی از فیلترینگ

گزارش اخیر سرف‌شارک از وضعیت محدودیت‌های اینترنتی در سال گذشته میلادی، نشان می‌دهد که ۱۰کشور جهان بیشترین و شدیدترین محدودیت‌های اینترنتی را اعمال کرده‌اند که در آسیا شامل افغانستان، ایران، قزاقستان، سریلانکا و ازبکستان، در آفریقا شامل بورکینافاسو، سیرالئون، سودان و زیمبابوه و در آمریکای جنوبی شامل کوبا بوده‌اند. این بررسی‌ها نشان می‌دهند که ۱۰کشور جهان از نظر تعداد محدودیت‌های اینترنتی جدید در سال ۲۰۲۲ به ترتیب عبارتند از: جامو و کشمیر، ایران، هند، سودان، بورکینافاسو، زیمبابوه، پاکستان، روسیه، کوبا و سیرالئون. جامو و کشمیر که از سال ۱۹۴۷ منطقه مورد مناقشه‌ای بوده است، در سال گذشته میلادی با ۲۴ مورد محدودیت اینترنتی جدید، ۳۱ درصد از سهم این محدودیت‌ها در جهان را به خودش اختصاص داده و در جایگاه اول قرار گرفته است. بعد از آن ایران با یازده مورد محدودیت اینترنتی جدید در سال گذشته میلادی، رتبه دوم را دارد. بر اساس گزارش سرف‌شارک، ۱۰مورد از این یازده مورد، مربوط به اعتراضات بوده و دولت ایران نیز به همین دلیل در سال ۲۰۲۲ دو شبکه اجتماعی را فیلتر، اینترنت چهار منطقه را قطع کرده و پنج قطع سراسری اینترنت را در کارنامه داشته است. بعد از ایران، هند با ۱۰مورد محدودیت اینترنتی جدید در رتبه سوم قرار دارد که از این میان ۹مورد مربوط به اعتراضات بوده‌اند. این کشور از ژوئن سال ۲۰۲۲ شبکه اجتماعی تیک‌تاک را فیلتر کرده است.

 

بر اساس این بررسی‌ها، کشورهای بورکینافاسو، روسیه و آذربایجان طولانی‌ترین محدودیت‌های اینترنتی را در سال ۲۰۲۲ داشته‌اند. با این حال ایران در این زمینه رکورد بیشترین تعداد محدودیت‌های طولانی را در اختیار دارد. به این ترتیب، آمارهای سرف‌شارک نشان می‌دهد که ایران در سال ۲۰۲۲، محدودیت واتس‌اپ و اینستاگرام به مدت ۲۴۲۴ ساعت، محدودیت اسکایپ به مدت ۲۳۵۳ ساعت، قطع اینترنت در کردستان به مدت ۳۳۶ ساعت و قطع اینترنت سراسری به مدت ۳۳۰ ساعت را تجربه کرده است. به عقیده کارشناسان سرف‌شارک، شدیدترین موارد محدودیت‌های اینترنتی در سال گذشته میلادی در روسیه، هند، ایران و جامو و کشمیر اتفاق افتاده است؛ در روسیه به دلیل جنگ با اوکراین بسیاری از پلتفرم‌های کلیدی و محبوب فیلتر شده‌اند؛ در هند اعتراضات مربوط به سربازگیری نیروهای مسلح باعث اعمال محدودیت‌های اینترنتی شد؛ در ایران به دنبال اعتراضاتی که از اواخر شهریور شکل گرفتند، محدودیت‌های گسترده اینترنتی اعمال شدند و در نهایت جامو و کشمیر همچنان به دلیل مناقشات و مجادلات سیاسی با محدودیت‌های متعدد اینترنتی مواجه بوده است.