آیا خودتنظیم‌گری در اکوسیستم رمزارزی قابل اجراست؟
حوزه رمزارزها یکی از حوزه‌های پرچالش در تنظیم‌گری به شمار می‌آید و با اینکه سیاست‌گذار بارها تصمیم به تنظیم‌گری اکوسیستم رمزارزی گرفته است اما هنوز خروجی مشخصی برای آن تنظیم نشده است، اما از میان سه رویکرد برای تنظیم‌گری این حوزه که شامل سند ساماندهی و توسعه رمزارزهای مجلس، ره‌نگاشت بانک مرکزی و خودتظیم‌گری میشود، تنها خودتنظیم‌گری در این حوزه پیش رفته است. چراکه فعالان این حوزه معتقدند سند تنظیم شده در مجلس بیشتر رویکرد تبلیغاتی برای انتخابات آتی را دارد.
به گزارش پیوست، دغدغه‌های کاربران، کسب‌وکارها و حاکمیت، همواره به عنوان محور‌های تنظیم‌گری مطرح بوده است. با این حال تجربه ماینینگ به عنوان یک تجربه تلخ از قانون‌گذاری برای فعالان این حوزه به عنوان تنها بخش قانونی رمزارزها در ایران، شناخته میشود. اما رویکرد خودتنظیم‌گری بعد از فراز و نشیب‌های فراوان، تنها روش باقی مانده است که مورد حمایت کسب‌وکارها و نهاد‌های نظارتی قرار گرفته و می‌توان به بهبود شرایط بعد از کامل شدن آن، امیدوار بود. همچنین افشین آشوری، رئیس کمیسیون بلاک‌چین و رمزارز سازمان نصر در مورد سند ساماندهی و توسعه رمزارزهای مجلس معتقد است، این سند یک خودنمایی (شوآف) انتخاباتی است و باتوجه به حساسیت‌های این حوزه، امکان تصویب آن در مجلس و حداقل این دوره، وجود ندارد.
تعاریف خودتنظیم‌گری اکوسیستم رمزارزی
مرتضی موذنی، رئیس کمیسیون تبادل انجمن بلاک‌چین، خودتنظیم‌گری را اینگونه توضیح می‌دهد: فرآیند تدوین الزامات در SRO یا خودتنظیم‌گری اکوسیستم رمزارزی به این صورت است که فعالان به صورت پیش فرض می‌دانند چه باید‌ها و نبایدهایی وجود دارد. برای مثال فرآیند احراز هویت، برخورد با حساب‌های اجاره‌ای یا نحوه لیست شدن توکن‌های جدید و ناشناخته در صرافی‌ها، از جمله مواردی است که بازیگران این حوزه تاکنون به عنوان الزمات پیش فرض در حال رعایت آنها هستند. با این حال برخی از کسب‌وکارها هم هستند که با استفاده از این روش‌ها به دنبال فعالیت‌های تبلیغاتی و جذب مخاطب هستند و به همین دلیل در زمینه کسب‌وکارهای متخلف قرار می‌گیرند.
به گفته او اولین مورد خود تنظیم‌گری در آلمان صورت گرفته است. به این صورت که در تعمیرگاه‌ها برای بستن فیلتر روغن نیاز به یک گشتاور خاصی بود که مشکلی بوجود نیاید. برای حل این مشکل کسب‌وکارهای این حوزه به صورت خودجوش تصمیم گرفتند الزاماتی را برای خود مشخص کننده که این مشکل به صورت یکپارچه در میان تمامی فعالان، برطرف شود و کاربران بتوانند خدمات مطلوبی را دریافت کنند. بعد از این تجربه، خودتنظیم‌گری راه خود را به دیگر حوزه‌ها، از جمله مالی و فین‌تک در اروپا باز کرد.
او با تاکید بر تجمیع نظرات کسب‌وکارها و الزامات اجرا پذیر، معتقد است: در این رویه، الزمات به گونه‌ای مشخص می‌شوند که ضمن اجراپذیر بودن، باعث ایجاد رانت و فساد نشود. برای مثال نمی‌توان گفت فعالیت در این حوزه محدود به کسب‌وکارهایی است که بیش‌از ۱۰۰ میلیارد تومان سرمایه ثبت شده در اختیار دارند. چراکه ممکن است برخی از کسب‌وکارها تخلفی انجام ندهند، اما این میزان سرمایه را در اختیار نداشته باشند.
او در ادامه گفت: در این حالت می‌توان به موارد اجراپذیری مانند شخصیت حقوقی ثبت شده، آدرس، وب‌سایت و اطلاعات تماس مشخص اشاره کرد. به این ترتیب زمانی که اکثریت فعالان به اجماع در این موارد برسند، کسب‌وکارهایی که می‌خواهند خلاف این رویه عمل کنند، خواسته یا ناخواسته حذف خواهند شد.
چگونگی اجرای خودتنظیم‌گری
موذنی در مورد نحوه اجرای الزامات مشخص شده در خودتنظیم‌گری اکوسیستم رمزارزی گفت: ما در حال همکاری با مرکز توسعه تجارت الکترونیک هستیم. به این صورت که ما موارد ضروری شامل عملیاتی بود و عدم تضاد با قوانین و ضوابط کشور را چک و معرفی‌نامه‌ای صادر می‌کنیم که کسب‌وکار با آپلود آن در سامانه اینماد، می‌تواند اینماد دریافت و در این بازار فعالیت کند. هرچند در این بین باوجود اینکه ما در انجمن بلاک‌چین فرآیند SRO را در یک ماه پیاده‌سازی کردیم، اما در بخش دولتی این پویایی وجود ندارد و مشکلاتی دیده میشود. چک لیست الزامات و نظارت به صورت هفتگی بازبینی میشود تا از صحت عملکرد پلتفرم‌ها مطابق الزمات خودتنظیم‌گری اطمینان حاصل شود.
افشین آشوری، در مورد وضعیت اجرای خودتنظیم‌گری اکوسیستم رمزارزی گفت: در حوزه ماینینگ ما مصوبه هیت وزیران را داریم که مصداق قانون است. اما در فضای تبادل قانونی نداریم و کسب‌وکارها در حال رعایت الزمات هستند.
او در مورد تضاد میان الزاماتی مانند محدودیت‌های وازیر و برداشت در صرافی‌ها با رویکرد SRO گفت: نمی‌توان گفت این الزامات با SRO متضاد است اما این الزامات از توسعه جلوگیری می‌کند. نیاز در بازار رمزارزها وجود دارد و اگر نخواهیم به این نیاز پاسخ درستی بدهیم و رویکرد محدودیت را پیش بگیریم، نیاز کاربران در پلتفرم‌ها خارجی پاسخ داده میشود و باتوجه به قوانین بین‌المللی این ریسک بوجود می‌آید که دارایی کاربران از بین برود.
آشوری با مقایسه شرایط حوزه تبادل و ماینینگ گفت: در حوزه ماینینگ بروز مشکلاتی مانند نرخ تعرفه بعد از قانونی شدن این صنعت، باعث بروز وضعیت امروزه مانینگ شده است. اگر نتوانیم جلوی بروز این مشکلات را بگیریم، حوزه تبادل هم با همین چالش‌ها روبه‌رو خواهد شد. امروزه تا حد خوبی اجرایی شدن فرآیند SRO را می‌بینیم. فرابورس در همکاری با مجموعه‌های مزدکس و کاریزما، طرح توکنایز دارایی‌ها را در سند باکس استارت زد. پس می‌توان گفت SRO تا به اینجای کار به خوبی عملکرده است اما باید تا پایان مجوز ۶ ماهه فرابورس برای مزدکس و کاریزما صبر کنیم، تا گزارش عملکرد ارائه شود.
یکی از مزایای خودتنظیم‌گری، پویایی آن اعلام میشود. موذنی در مورد نگارش و تغییرات در SRO گفت: انجمن بلاک‌چین در حال حاضر ۱۲۰ عضو تبادلی قانونمند دارد که برای آنها به مرکز تتا معرفی‌نامه صادر کرده است. این الزمات در همکاری انجمن بلاک‌چین، انجمن فین‌تک و سازمان نصر نوشته شده و در پروسه تدوین آن از نظرات فعالان استفاده شده است.
همچنین یکی از نگرانی‌های فعالیت در این حوزه، تصمیمات سلیقه‌ای نهاد‌های مختلف اعلام میشود. موذنی با اشاره به اقدامات پلیس فتا گفت: اقدامات سلیقه‌ای از طرف نهاد‌های ناظر مانند پلیس فتا، رویه‌ای است که به گفته فعالان این حوزه به تعداد بالا اتفاق افتاده. موذنی با اشاره به حذف برخوردهای سلیقه‌ای و موازی‌کاری با دیگر نهادها در فرآیند SRO می‌گوید: یکی از الزامات ما همین است که برخوردهای سلیقه‌ای صورت نگیرد.
به گفته او: فتای تهران مستقل است و فتای هر شهرستان هم استقلال دارد. در موارد زیادی مشاهده شده است که کاربری با سابقه در پلتفرم‌ها به هردلیلی تصمیم‌گرفته است حساب خود را اجاره دهد و فتای شهرستان درگاه پرداخت را مسدود و از کسب‌وکار می‌خواهد دارایی مالباخته را برگرداند. در این بین پلیس فتای مشهد، به گونه‌ای دیگر عمل می‌کند. ما حتی موارد مستندی را در این مورد با رئیس پلیس فتای تهران در میان گذاشتیم.
آشوری هم در این مورد معتقد است این اکوسیستم بهم پیوسته است و به گفته او: او حوزه رمزارزها را بهم پیوسته می‌داند و معتقد است برخی از محدودیت‌ها مانند سقف واریز ۲۵ میلیون تومانی در صرافی‌ها، به این دلیل است که بانک مرکزی از تاثیر افزایش خرید تتر و تاثیر این موضوع در نرخ ارز، نگرانی‌هایی دارد. در صورتی که اگر رویکرد در قبال ماینینگ به این صورت نبود، می‌توانستیم از تولید این کلاس دارایی برای مصرف و نیاز داخلی در حوزه تبادل استفاده کنیم.
نحوه پایش فعالیت کسب‌وکارهای تبادل در SRO
خودتنظیم‌گری اصلا پروسه زیبایی نیست. موذنی با اشاره به این موضوع گفت: در این فرآیند تمامی موارد به صورت چک لیست و با بازه زمانی یک تا دو هفته‌ای بررسی میشود. در انجمن بلاک‌چین جای ۳ خطا برای کسب‌وکار در نظر گرفته شده است و بعد از این سه اخطار، معرفی‌نامه باطل شده و کسب‌وکار دیگر امکان قرارگیری در SRO را نخواهد داشت. البته در خودتنظیم‌گری فرصت رشد برای همه به صورت مساوی وجود دارد، اما رعایت پیوسته قوانین سخت است و به همین دلیل خودتنظیم‌گری اصلا پروسه زیبایی نیست. به گفته او: خودتنظیم‌گری روشی دردناک است و به این دلیل که وارد شدن و فعالیت ذیل این الزامات راحت است، نباید این برداشت بوجود بیاید که همه کسب‌وکارها توانایی ادامه دادن را دارند. رویکرد در SRO مجوز محوری نیست و برخلاف دیگر بازارها که کوچک شدن آنها معمولا با سود همراه است، کوچک شدن بازار تبادل می‌تواند باعث مشکلاتی در سطح امنیت ملی شود.
خودتنظیم‌گری و منافع کاربر نهایی
از نگرانی‌های بسیار جدی مرتبط با صرافی‌ها می‌تواند به نحوه نگهداری دارایی کاربران در این پلتفرم‌ها اشاره کرد. موذنی می‌گوید: پلتفرم‌ها در قبال نگهداری درست از دارایی کاربران مسئول هستند و در خودتنظیم‌گری باید لاگ‌های دسترسی به کیف‌پول‌ها شامل فرد و زمان دسترسی را گزارش بدهند. به این ترتیب کسب‌وکارها باید در قبال مشکلاتی مانند فریز شدن تتر در پلتفرم تحت اختیارشان مسئولیت را قبول کنند.
البته آشوری در مورد پیش‌بینی روش‌های بازدارنده در قبال رفتار کسب‌وکارها و تحمیل ریسک به کاربر نهایی مانند آنچه که در مورد تتر در حال وقوع است، گفت: انجمن‌ها و تشکل‌های صنفی رابط میان کسب‌وکار و حاکمیت هستند و کنترل اینگونه رفتارها در حوزه فعالیت‌های صنفی نیست اما می‌توان گفت اگر این اتفاق از طرف کسب‌وکاری افتاده و اطلاع‌رسانی درستی انجام نشده است، پلتفرم از این موضوع واهمه دارد که کاربران دارایی خود را خارج کنند. همچنین او در مورد نظارت بر خودتنظیم‌گری گفت: نهاد ناظر بر SRO، کارگروه اقتصاد دیجیتال مشخص شده است، هرچند که به صورت رسمی این اتفاق نیوفتاده است.