شرکت‌های دانش‌بنیان برای دریافت تسهیلات از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی مسیر ساده‌ای ندارند. بانک‌ها وثیقه ملکی می‌خواهند که اکثر استارت‌آپ‌ها این وثیقه را ندارند، اگر هم وثیقه تامین شود مبالغ پرداختی چندان قابل ملاحظه نیستند.

طبق جز ۴ بند ب تبصره ۱۸ قانون بودجه ۱۴۰۲ و در چارچوب مصوبات شورای عالی اشتغال، مبلغ ۵۰ هزار میلیارد تومان به صندوق نوآوری و شکوفایی اختصاص می‌یابد که بانک‌ها باید در اختیار صندوق قرار دهند. در این فرایند، صندوق نوآوری و شکوفایی، شرایط شرکت‌های دانش‌بنیان متقاضی دریافت تسهیلات را ارزیابی کرده و آنها را برای دریافت تسهیلات تا سقف ۳ میلیارد تومان به بانک‌ها معرفی می‌کند تا با نرخ ۴ درصد و با دوره بازپرداخت ۴۸ ماهه، این مبالغ را دریافت کنند.

در واقع صندوق نوآوری و شکوفایی با ارزیابی شرکت‌ها، سقف مبلغ را به بانک پیشنهاد می‌دهد و بانک حق دارد، مبلغ نهایی پرداختی را کمتر تعیین کند.

صندوق برای اعلام میزان تسهیلات شرکت به بانک از دو روش استفاده می‌کند. یکی اینکه خالص افزایش اشتغال در شرکت از فروردین ۱۴۰۱ تا تیر ۱۴۰۲ را می‌سنجد. برای این منظور صندوق مولفه‌های مختلفی را در محاسبه میزان تسهیلات دخیل می‌کند، مانند: میزان خالص افزایش اشتغال با مدرک کارشناسی و بالاتر، نوع شرکت (دانش‌بنیان، فناور و خلاق)، مدرک تحصیلی شاغلان، عضویت در بنیاد ملی نخبگان و استان محل ثبت شرکت. روش دوم تعهدی است که شرکت برای ایجاد شغل جدید می‌دهد که در قالب طرحی به صندوق ارائه می‌شود. وثایق و تضامین این تسهیلات را بانک تعیین می‌کند و صندوق در این رابطه نقشی ندارد.

بانک‌ها دانش‌بنیان‌ها را راضی نمی‌کنند
به نظر می‌رسد بانک‌ها از حق خود برای کاهش میزان تسهیلات تا جایی که می‌خواهند استفاده می‌کنند. احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد چندی پیش در یکی از رویدادهای صندوق گفت: «از مدیران عامل بانک‌های تحت حمایت دولت می‌خواهم تسهیلات تبصره ۱۸ قانون بودجه را به شرکت‌های دانش‌بنیان پرداخت کنند.»

محمدصادق خیاطیان، رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی نیز در همان مراسم از بانک‌ها انتقاد کرد: «تبصره ۱۶ و ۱۸ بودجه ۱۴۰۲ ما را جلوی شرکت‌های دانش‌بنیان سرافکنده کرد. از وزیر اقتصاد می‌خواهم دستور تسریع پرداخت تسهیلات را بدهند. اکنون بانک‌ها انقباضی عمل می‌کنند. شرکت‌های دانش‌بنیان هنگام مراجعه به بانک با این پاسخ مواجه می‌شوند که منابع نداریم و به خاطر تراز مالی، بانک مرکزی به ما اجازه پرداخت تسهیلات نمی‌دهد.»

خیاطیان همچین از خوش‌حسابی شرکت‌های دانش‌بنیان و بی‌اثر بودن تزریق این مبالغ بر تورم گفته بود.

در حالی عملکرد بانک‌ها برای پرداخت تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان، نارضایتی این مسئولان را به دنبال داشته است که طبق آخرین فهرست ابر بدهکاران بانکی، تنها سه بانک سپه، کشاورزی و پارسیان ۱۴۵ هزار میلیارد تومان مطالبات غیر جاری دارند. آنها در همین شرایط برای پرداخت حداکثر ۳ میلیارد تومان به شرکت‌های دانش‌بنیان تا این اندازه سخت‌گیری می‌کنند.

مسیر دشوار تا قله وام
سعید سوزنگر، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان فن‌آوران ایمن آریا در مورد تجربه ناخوشایند دریافت وام از صندوق به پیوست می‌گوید: تا الان سه چهار باری برای دریافت تسهیلات تلاش کرده‌ام. یک نوع از این تسهیلات از منابع صندوق نیست. شما طرح‌تان را ارسال می‌کنید،‌ کارگزار طرف قرارداد پس از بررسی آن، مبلغی را به صندوق اعلام می‌کند که شرکت می‌تواند دریافت کند.

او در ادامه می‌گوید: بعد از طی کردن کل امکان‌سنجی‌ها یک نامه می‌دهند و شما را به یک بانک معرفی می‌کنند تا فرایند را از آن جا پیگیری کنید. آنها حرف‌های مختلفی می‌زنند، مثل اینکه سقف‌مان پر شده، منابع نداریم، تسهیلات قبلی برگشت نداشته و حرف‌هایی از این قبیل.

سوزنگر اضافه می‌کند: اگر بخواهند از منابع خودشان خرج کنند، حتی برای یک میلیارد تومان هم بیشتر سخت‌گیری می‌کنند.

مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان همچنین در انتقاد از وثیقه‌ها می‌گوید: ممکن است برای یک وام سه میلیاردی درخواست دهید و وام یک میلیاردی مصوب شود. برای همان یک تومان هم سند می‌خواهند. کسی که چند برابر این مبلغ سند دارد که نیازی به یک میلیارد تومان ندارد. حداقل ۴-۵ میلیارد تومان نیاز دارد.

از او می‌پرسم فرایند درخواست، طاقت‌فرساست یا شرایط پرداخت دشوار؟ او پاسخ می‌دهد: هم فرایند سخت است هم ایرادهای زیادی می‌گیرند. مثلا به ما گفتند برای این نوع وامی که می‌خواهید نمی‌توانید هزینه مصرفی بیاورید. به جای آن هزینه‌های توسعه‌ای آوردیم و گفتند با میزان منابع انسانی نمی‌خواند. موارد زیادی وجود دارد. بارها و بارها این فرایند را پیش رفته‌ام اما موفق نشده‌ام.

دارایی نامشهود هنوز وثیقه نیست
دارایی‌های نامشهود بخش اعظم دارایی‌های استارت‌آپ‌ها را تشکیل می‌دهد که زمانی به رسمیت شناخته شدن آنها چالش بزرگی بود. با وجود اینکه این مشکل تا حد زیادی حل شده است اما هنوز نمی‌توان از آنها به عنوان وثیقه بانکی استفاده کرد. در این مورد نیز وعده‌هایی داده شده است که به مرحله عمل نرسیده‌اند.

روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری،‌ اردیبهشت ماه امسال اعلام کرده بود قانونی در حال تدوین است که شرکت‌ها بتوانند طبق آن، دارایی‌های نامشهود خود را به عنوان وثیقه استفاده کنند.

حدود سه ماه پس از آن معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی خبر داد بر اساس توافق این معاونت و وزارت اقتصاد، دارایی‌هایی نامشهود شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان تضمین پذیرفته می‌شود. با وجود همه اینها اما هنوز بانک‌ها برای تسهیلات،‌ وثیقه ملکی می‌خواهند، موردی که خیلی نزد شرکت‌های دانش‌بنیان یافت نمی‌شود.

روئین صمدزاده، فعال اکوسیستم و مشاور مالی استارت‌آپ‌ها در همین رابطه به پیوست می‌گوید:‌ ارائه وثایق ملکی، مشکل اساسی اکوسیستم نوآوری در تامین مالی بانکی است اما عمده دارایی‌هایی شرکت‌های دانش‌بنیان، دارایی نامشهود است. با اینکه این دارایی‌ها باید به عنوان وثیقه پذیرفته شود، خیلی کسی آن را به رسمیت نمی‌شناسند.
او در مورد فرایند دریافت تسهیلات توضیح می‌دهد: صندوق نوآوری که در این سال‌ها تا این اندازه تبلیغ کرده حمایت می‌کند، خودش منابع مالی ندارد. شرکت‌ها وقتی به صندوق مراجعه می‌کنند با انواع مدل‌های وام‌دهی مواجه می‌شوند که فهمیدن فرق‌هایشان نیز شاید سخت باشد. البته از حق نگذریم فرایندهایشان سریع و خوب است. اول کارشناس‌های صندوق، شرکت را بررسی می‌کنند، بعد به کارگزاری ارجاع می‌شود تا شرکت را ارزیابی کند. وقتی به سمت کارگزار هدایت می‌شویم باید یک بار دیگر مدارک قبلی را ارائه کنیم. البته فرایندهایشان کوتاه‌تر است چون این شرکت‌ها خصوصی و عمدتا سریع هستند.

صمدزاده ادامه می‌دهد: بعد از این فرایند وارد خان بعدی می‌شوید که ارجاع به بانک عامل است. من در این مرحله موردی دیدم که بانک با صندوق در مورد نوع قرارداد به مشکل خوردند و کلی فرایند عقب افتاد. بانک عامل هم با نگاه بانکی که اندکی تعدیل‌شده در نهایت به دنبال منافع خودش است. در نهایت صندوق ضامن شرکت برای گرفتن وام می‌شود. اما خود صندوق هم از شرکت ضامن می‌خواهد که باز چالش جدیدی ایجاد می‌کند. شرکت اگر ضامن داشت به بانک ارائه می‌کرد.

به باور وی، مبالغ پرداختی آنچنان به کار استارت‌آپ‌های بزرگ نمی‌آید: خود این منابع هم محدود است. بر اساس تسهیلات تبصره ۱۸ قانون بودجه نهایتا ۳ میلیارد تومان به شرکت می‌دهند. تسهیلات بر اساس افزایش رشد فروش نیز مطرح است که آن نیز عدد بالایی نیست. استارت‌آپ‌های بزرگ کشور عددهای بزرگ بیش از ۵۰ میلیارد تومان می‌خواهند اما موفق به دریافت نمی‌شوند. ما تلاش کردیم برای استارت‌آپی که فقط هزینه حقوق و دستمزد ماهانه آن ۱۰-۱۵ میلیارد تومان است وام ۱۵ میلیارد تومانی بگیریم که مبلغ کمی است.