نمایشگاه کتاب تهران امسال درحالی افتتاح شد که باز هم غایبان زیادی داشت از جمله اپلیکیشن‌هایی مثل فیدیبو، طاقچه و کتابراه که کتاب‌های متنی و صوتی را به صورت الکترونیکی ارائه می‌دهند، اما در تعریف‌های وزارت ارشاد، جزو ناشران دیجیتال دسته‌بندی نمی‌شوند. مغایرت در تعریف این مفاهیم باعث شده این ناشران از جای‌گیری خود در نمایشگاه راضی نباشند و در نهایت قید حضور در این رویداد را بزنند.

انتظار می‌رفت با توسعه شبکه اینترنت و افزایش دسترسی‌ها، نمایشگاه کتاب وسعت بیشتری پیدا کند. ایده‌ نمایشگاه کتاب مجازی که بعد از دوران کرونا قوت بیشتری گرفت نیز در همین راستا اجرا شد اما همچنان مشکلاتی در برگزاری نمایشگاه به‌صورت حضوری و مجازی، باقی مانده است؛ به همین علت نمی‌توان با اطمینان گفت کیفیت شیوه‌های جدید برگزاری نمایشگاه نسبت به دوران پیش از گسترش اینترنت، ارتقا یافته است. تخفیف‌های موازی سایت‌های فروش آنلاین کتاب، حضور نداشتن بسیاری از ناشران خارجی در سایت نمایشگاه مجازی، اختلال‌های سایت و یکسان نبودن کتاب‌های ناشران در غرفه‌ حضوری و مجازی‌‌شان از جمله مشکلاتی است که همچنان برگزاری نمایشگاه رسمی کتاب را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

کم رونقی غرفه‌ ناشران دیجیتال
روابط عمومی طاقچه درباره کم‌رونقی غرفه‌ ناشران دیجیتال گفت: اولویت طاقچه با ناشران چاپی فرق می‌کند. حضور ما در نمایشگاه بعضی سال‌ها آورده داشته و بعضی سال‌ها نداشته است. این هزینه و فایده کردن‌ها، نمایشگاه را از اولویت‌های ما خارج می‌کند. اساس کار طاقچه، کتاب دیجیتال است. ترجیح می‌دهیم هزینه‌ای که برای نمایشگاه می‌خواهیم داشته باشیم را برای پیشبرد اپلیکیشن و الکترونیکی کردن کتاب‌های بیشتر بگذاریم. ما در نمایشگاه فروش نداریم، بلکه آورده برندی داریم. برند ما نفعی از حضور در نمایشگاه نمی‌برد. سال‌هایی که در نمایشگاه شرکت کردیم چالش‌هایی با مکان غرفه‌مان داشتیم. مخاطبان ما عموم مردم هستند و باید کنار ناشران عمومی غرفه داشته باشیم، اما کنار این ناشران به ما غرفه نمی‌دادند.

یکی از اپلیکیشن‌های دیگر در این حوزه، کتابراه است. کتابراه درباره‌ غیبت خود توضیح داد: ما تجربه خوبی از شرکت در نمایشگاه کتاب نداشته‌ایم، چون مشکلاتی داشتیم مثل جای نامناسبی که برایمان درنظر گرفته بودند و غرفه‌های نامرتبط دیگری که در کنار ما قرار داشتند که درنتیجه بازدید از غرفه‌ ما را تحت تأثیر قرار می‌داد.

اپلیکیشن فیدیبو هم از سال‌های حضورش در نمایشگاه کتاب گفت که چگونه هرسال سعی کرده‌ با شعاری در راستای کتابخوانی و کتابخوانی دیجیتال در این رویداد حاضر باشند اما از سال ۱۳۹۸ به بعد به دلیل جانمایی‌های نامناسب در نمایشگاه و جدی گرفته نشدن از سمت وزارت ارشاد، قید این حضور را زده‌اند.

نشر دانشگاهی سمت که در بخش ناشران دیجیتال غرفه دارد نیز به همین موضوع اشاره کرد و گفت: سال‌های قبل به ما زیر چادر فضا دادند. امسال گرچه فضای سرپوشیده داریم و رسیدگی به ما بهتر است اما شرکت نکردن اپلیکیشن‌هایی مثل فیدیبو، طاقچه و کتابراه، ما را هم تحت تاثیر قرار داده و باعث می‌شود دیده نشویم و مخاطب ما را نشناسد.

قرار گرفتن ناشرانی که صرفا سی‌دی‌های آموزشی و درسی تولید می‌کنند، حضور ناشران دیجیتال در نمایشگاه کتاب را کم‌رونق و بی‌فایده کرده است. ناشران دیجیتال بیشتر برای اطلاع‌رسانی و معرفی خدمات خود آنجا هستند اما قرار گرفتن غرفه‌های فروش نرم‌افزارهای آموزشی، فعالیت‌شان را تحت‌تاثیر قرار داده است.

ناشرانی که به شکل حضوری و مجازی در نمایشگاه حضور دارند از مشکلات هر دو شکل برگزاری گلایه دارند. نشر نو از ناشران حاضر در نمایشگاه حضوری و مجازی است و درباره‌ تفاوت فروش خود در فضای فیزیکی و آنلاین نمایشگاه به پیوست گفت: اگرچه نمایشگاه نسبت به سال‌های گذشته کم رمق و نسبت‌بندی فضا برای ناشران خیلی بد بوده ولی ما امسال فروش حضوری بیشتری داشتیم. امسال تخفیف نمایشگاه مجازی هم کمتر شده و چون کتابفروشی‌های آنلاین همزمان با نمایشگاه، خودشان روی کتاب‌ها تخفیف اعمال می‌کنند. همه‌ اینها در کاهش فروش مجازی ما تاثیر می‌گذارد.

دردسرهای نمایشگاه مجازی برای ناشران غیرتهرانی
برپایی همزمان نمایشگاه به صورت آنلاین نیاز به امکانات و هماهنگی‌هایی میان نهادهای مختلف دارد که انجام نشدن آن، زحمت بیشتری برای ناشرانی که از شهرهای دیگران در نمایشگاه شرکت می‌کنند، ایجاد کرده است. مدیر انتشارات شاهپورخواست که از استان لرستان در نمایشگاه حاضر است در این خصوص گفت: به ما در نمایشگاه اینترنت نمی‌دهند و مجبوریم با اینترنت تلفن همراه خودمان سفارش‌های مجازی را چک کنیم و اگر کاری پیش بیاید و تلفن را جای دورتری ببریم طبیعتا اینترنت لپ‌تاپ‌مان هم قطع می‌شود. برق هم به ما نمی‌دادند و ما فروش مجازی‌مان را از روز چهارم نمایشگاه شروع کردیم.

از دیگر مسائلی که برای ناشران غیرتهرانی سختی بیشتری ایجاد می‌کند مربوط به آدرس پستی است. این ناشران باتوجه به اینکه در تهران آدرس پستی، انبار و نیرو ندارند، باید کتاب‌هایی که با خود به نمایشگاه حضوری آورده‌اند را به شهر خودشان برگردانند و از آدرس پستی خود، سفارش‌های مربوط به نمایشگاه مجازی را به دست مشتری‌ها برسانند. این موضوع باعث شده تا نمایشگاه نه تنها فرصتی برای معرفی و فروش این گروه از ناشران فراهم نکند، بلکه هزینه بیشتری را هم به آنها تحمیل کند. با توجه به اینکه در ضوابط اجرایی فروش مجازی نمایشگاه آمده است که ناشر موظف است سفارش‌‌های دریافتی را حداکثر تا یک روز کاری بعد، ثبت و به شرکت پست تحویل دهد. این موضوع برای ناشرانی که نیروی انسانی کمی دارند یا از شهرهای دیگر کشور در نمایشگاه حضور دارند، به دشواری ممکن است.

سایت نمایشگاه و چالش‌های قدیمی‌اش
نمایشگاه کتاب مجازی از ابتدای راه‌اندازی‌اش تا الان با مشکلاتی مواجه بوده است. از شکل ظاهری که تا الان هیچ تغییری نداشته تا مشکلات جست‌وجوی کتاب و پرداخت هزینه برای مشتری.

مدیر نشر نو درباره این چالش‌ها به پیوست گفت: وقتی در سایت لغت جزئی را سرچ می‌کنید باید به شاخه کلی برسید اما این اتفاق نمی‌افتد یا همچنان حساسیت به فاصله‌گذاری‌ها درست نشده و این باعث می‌شود وقتی کتابی را سرچ می‌کنید، گرچه موجود است ولی سایت نشان ندهد.

به‌نظر می‌رسد هرسال فاصله‌ میان نمایشگاه رسمی و نمایشگاه‌هایی که سایت‌های فروش کتاب و ناشران برگزار می‌کنند بیشتر و ارتباط میان آنها کمتر می‌شود. گرچه هر دو در یک زمینه فعالیت دارند اما در یک زمین نیستند و به دو جزیره جدا از هم تبدیل می‌شوند.