اینترنت در چند روز اخیر مخصوصا در زمان استفاده از VPN کیفیت و سرعت نامناسبی داشت. این گزارش چرایی این اتفاق را توضیح می‌دهد.

در چند روز گذشته شاهد اختلال در اینترنت و افت کیفیت و سرعت آن بودیم. برخی از کاربران از وصل نشدن VPNهایشان خبر داده بودند و احتمالا همه کسانی که سر و کارشان به فضای مجازی افتاده متوجه کاهش سرعت اینترنت شده‌اند.

اطلاعات موجود در رادارهای کلادفلر کاهش ترافیک اینترنت روی IPv6 را نشان می‌داد و بررسی این موضوع از سوی کارشناسان افت ترافیک روی این بستر را تایید می‌کند. البته کارشناسان در گفت‌وگو با زومیت توضیح داده‌اند اختلالی که به گواه رادار کلادفلر از ۱۹ می (۳۰ اردیبهشت) و تا روز ۵ خرداد ادامه داشت بهبود پیدا کرده و در حال برطرف شدن است. اما علت این اختلال، کاهش سرعت، افت کیفیت و از دسترس خارج شدن VPNها چه بود؟

بررسی‌های صورت گرفته با کارشناسان حوزه شبکه و اینترنت به این نتیجه رسید که در چند روز اخیر افت ترافیک روی IPv6 اعمال شده و از سمت دیگر، ترافیک IPv4 بالا رفته است. آمارهای تقریبی رسانه‌های دیگر از کاهش ترافیک IPv6 از ۱۸ درصد به ۳ درصد حکایت دارد و در مقابل، ترافیک IPv4 نیز از حدود ۸۰ درصد بوده به ۹۷ درصد افزایش پیدا کرده است.

«کلادفلر رادار» در پستی که در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرده نوشته است: «حوالی ساعت ۱۹:۱۰ به‌وقت محلی روز ۱۹ می، به‌طور تقریبی گزارش‌دهی تمام آدرس‌های IPv6 متعلق به شبکه‌های ایران متوقف شد؛ به‌گونه‌ای که نرخ به‌کارگیری IPv6 از حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد به ۲ درصد افت کرد.»

کارشناسان هم این موضوع را تایید می‌کنند و می‌گویند در چند روز اخیر به دلایلی که کسی درباره آن توضیحی نمی‌دهد بستر IPv6 محدود و حتی در دو روز قبل به طور کامل قطع شده است. این در حالی است که برخی سرویس‌دهنده‌ها سرویس‌های خود را روی بستر IPv6 ارائه می‌کنند و این کاهش ترافیک باعث از دسترس خارج شدن این سرویس‌ها می‌شود. پیگیری زومیت از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور نیز تا به این لحظه بی‌پاسخ مانده است.

IPv6 چیست و چه تفاوتی با IPv4 دارد؟
به دلیل ساختاری که IPv4 دارد تعداد محدودی IP می‌تواند روی آن وجود داشته باشد. همین محدودیت باعث شد جهان به سمت تکنولوژی جدیدی برود که یک پروتکل جدید به نام IPv6 یا پروتکل اینترنت نسخه ۶ است. در IPv4 فضای آدرس‌دهی ۳۲ بیتی است و حداکثر ۴.۲۹ میلیارد آدرس منحصر به فرد را پشتیبانی می‌کند، اما در IPv6 با فضای آدرس‌دهی ۱۲۸ بیتی، تعداد بسیار بیشتری آدرس (۱۰ به توان ۳۸ ضرب‌در ۳.۴) را فراهم می‌کند و مشکلات مربوط به کمبود آدرس‌های IP در IPv4 را حل می‌کند.

در IPv6 دیگر محدودیتی در تعداد IP و آدرس وجود ندارد و مشکلاتی که شرکت‌ها و سرویس‌دهنده‌های اینترنت تا امروز داشتند از بین رفته است. در نتیجه، کشورها و شرکت‌ها زیرساخت‌هایشان چاره‌ای جز آپدیت کردن زیرساخت‌هایشان به IPv6 ندارند. در جهان امروز کشورها برای این که از ظرفیت‌های بیشتر اینترنت استفاده کنند به این تکنولوژی روی آورده‌اند.

ایران هم از سال گذشته به سمت IPv6 رفته است؛ سرویس‌دهنده‌های مختلف کم‌کم در حال آپدیت کردن زیرساخت‌هایشان هستند و حتی خود شرکت ارتباطات زیرساخت کشور هم پیش‌قدم شده تا سرویس‌دهنده‌ها این به‌روزرسانی را انجام بدهند و به سمت IPv6 بروند. کارشناسان همچنین از بعضی شرکت‌های ایرانی نام می‌برند که در تلاش هستند زیرساخت‌های ابری را به IPv6 وارد کنند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که شرکت‌های ایرانی مختلفی، چه سرویس‌دهنده‌ها و چه سرویس‌گیرنده‌ها، به سمت این به‌روزرسانی زیرساخت‌ها را آغاز کرده‌اند تا محدودیت‌های زیرساختی، محدودیت در لایه دسترسی و… برطرف شود.

با وجود اهمیت این موضوع و تمایلی که برای رفتن به سمت این بستر جدید وجود دارد ناگهان برای چند روز ترافیک IPv6 محدود شد و تا امروز هیچ پاسخی به این سوال که «چرا IPv6 ناگهان بسته شد؟» داده نشده است. مشخص نیست این محدودیت نتیجه اختلال در زیرساخت‌های کشور بوده یا تعمدی این اعمال شده است.

IPv6 برای مقابله با فیلترشکن‌ها دستکاری شده است؟
محتمل‌ترین حدس و فرضیه کارشناسان این است که اعمال این محدودیت‌ها با هدف مقابله کردن و از دسترس خارج کردن VPNها انجام شده است؛ چراکه پس از فیلترینگ اینستاگرام میزان استفاده از فیلترشکن بیشتر شد، بسیاری از افراد خودشان VPN ساختند، V2Rayها بیشتر مورد استفاده قرار گرفتند و راه‌حل‌های جدیدی برای گذر از فیلترینگ مطرح و استفاده شد. به گفته کارشناسان، بسیاری از این راهکارهای دور زدن فیلترینگ بر بستر IPv6 کار می‌کنند و محدود شدن ترافیک IPv6 عملکرد این ابزارهای گذر از فیلترینگ را هم محدود کرده و فیلترشکن‌ها را از دسترس خارج می‌کند.

بنابراین، ایجاد اختلال روی زیرساخت‌ها، مثل همین کاهش ترافیک IPv6، تنها راه مقابله با ابزارهای دور زدن فیلترینگ بود. داده‌ها و آمارهای مختلفی که تا امروز منتشر شده هم نشان می‌دهد فیلترینگ منجر به کنار گذاشته شدن شبکه‌ها یا وب‌سایت‌های فیلترشده نشده و مردم به راه‌های مختلفی متوسل شده‌اند تا اتصال‌شان به شبکه و بسترهای مورد نیازشان را حفظ کرده‌اند.

تنها راهکاری که می‌تواند با اتصال مردم به ابزارهای دور زدن فیلترینگ مقابله کند ایجاد اختلالات گسترده‌ و دستکاری‌هایی است که در یکی دو ماه اخیر روی اینترنت شاهد بوده‌ایم. پیش‌تر تنها راهکار محدودسازی با فیلترشکن‌ها و مقابله با VPNها فیلتر کردن فلّه‌ای IPها بود؛ اما کارشناسان می‌گویند ایجاد محدودیت برای ترافیک IPv6 راهکار جدیدی است که برای مقابله با فیلترشکن‌ها در نظر گرفته شده است.

در واقع، از یک سمت این تمایل وجود داشت که زیرساخت‌ها را پیشرفته کنند و از IPv4 به IPv6 ببرند تا محدودیت‌های شبکه کاهش پیدا کند، اما از سمت دیگر متوجه شدند که سیستم فیلترینگ، تجهیزات و الگوریتم‌هایی که وجود دارد توانایی مقابله با VPNها روی بستر IPv6 را ندارد. نتیجه این شد که ترافیک IPv6 کاهش یافت و VPNها یکی پس از دیگری از کار افتادند. این در حالی است که تا دو ماه قبل VPNها فعال بودند و هیچ راهی برای مقابله با آن‌ها وجود نداشت.

آفت دیگر این محدودیت، به وجود آمدن مشکل برای سرویس‌دهنده‌های اینترنت است. کارشناسان توضیح می‌دهند که بعضی از سرویس‌دهنده‌ها و ارائه‌دهنده‌های اینترنت به دلیل مزیت‌هایی که IPv6 داشت از این بستر برای ارائه خدمات استفاده می‌کردند. با محدودیت و بسته شدن IPv6 آن‌ها مجبور شدند به IPv4 برگردند. محدودیت‌هایی که در IPv4 وجود دارد باعث شد کیفیت شبکه اینترنت هم افت پیدا کند و اختلال‌ها افزایش پیدا کند. بنابراین، اگر در چند روز اخیر با افت سرعت و کیفیت اینترنت مواجه شدید یکی از اصلی‌ترین دلایلش محدودیت‌هایی است که برای IPv6 ایجاد شده است.

چرا این اختلال یک اختلال سخت‌افزاری نیست؟
وزارت ارتباطات و مجموعه‌های وابسته به آن بارها در توضیح علت بروز اختلال و محدودیت در اینترنت اعلام کرده‌اند که عملیات زیرساختی، به‌روزرسانی‌ها یا مشکلات سخت‌افزاری و فنی عامل بروز اختلال و محدودیت‌ها بوده است؛ بعید نیست که در پاسخ به اختلال‌های اخیر یا همین کاهش ترافیک IPv6 هم به چنین دلایلی ارجاع بدهند اما کارشناسان اعتقاد دارند این مساله نمی‌تواند ناشی از یک مشکل سخت‌افزاری باشد.

آن‌ها معتقدند اگر اختلال در دستگاه‌های سخت‌افزاری رخ داده باشد باید کل اینترنت مختل شود نه فقط پروتکل اینترنت نسخه ۶؛ بنابراین، این اتفاق نظر وجود دارد که این اختلال عمدا ایجاد شده تا جلوی فعالیت VPNها و در نتیجه جلوی دور زدن فیلترینگ گرفته شود.

کسب‌وکارها در ارائه سرویس دچار مشکل نشدند
با وجود اختلال‌هایی که از اواخر اردیبهشت ماه برای IPv6 به وجود آمده، شاهد این نبوده‌ایم که فعالیت کسب‌وکارهای داخلی مختل شود یا نتوانند سرویس ارائه کنند. دلیل این است که زیرساخت‌های کسب‌وکارها هنوز از IPv4 به IPv6 منتقل نشده‌ است.

بنابراین، اگر IPv6 محدود یا مختل شود کسب‌وکارهای داخلی هیچ محدودیت یا تغییر خاصی را احساس نمی‌کنند؛ سرویس کسب‌وکارها هم بر بستر نسخه ۴ فعالیت می‌کند، هم نسخه ۶. بنابراین، حتی اگر نسخه ۶ بسته شود این سرویس‌ها همچنان روی IPv4 فعال خواهند بود و سرویس‌دهی کسب‌وکارها مشکلی نخواهد داشت.

در واقع، کسب‌وکارها زمانی به IPv6 مهاجرت می‌کنند که این تکنولوژی در کل لایه‌های اینترنت، شبکه و دسترسی‌های کشور وجود داشته و به ثبات رسیده باشد. به همین دلیل است که در زمان ایجاد محدودیت‌ها برای IPv6 فقط مردم و کسانی که VPN می‌ساختند متوجه این اختلالات و محدودیت‌ها شدند، نه کسب‌وکارها.

محدود کردن IPv6 از پیشرفت دورمان می‌کند
ایجاد محدودیت برای IPv6 از دو جنبه اهمیت دارد. یکی از این جنبه که ایجاد این محدودیت با هدف محدودسازی VPNها که نتیجه‌بخش نیست. چراکه به عقیده کارشناسان محدود کردن روش‌های عبور از فیلترینگ کارساز نیست و افراد برای دور زدن فیلتر راه دیگری پیدا می‌کنند؛ اگر تا امروز سراغ IPv6 می‌رفتند، از حالا به بعد سراغ راهکار دیگری می‌روند.

جنبه اصلی این ماجرا اما موضوع پیشرفت و رفتن به سمت تکنولوژی‌های روز دنیا است. کشور ما مثل هر کشور دیگری ناچار است به سمت بستر IPv6 برود تا بتواند مشکلات شبکه و محدودیت‌ها را کاهش دهد. زمانی که محدودیت روی این تکنولوژی اعمال می‌شود اصلی‌ترین معضل ضرری است که به کسب‌وکارها وارد می‌شود که در نهایت، باعث می‌شود کشور از مسیر پیشرفت و دستیابی به تکنولوژی‌های روز دنیا عقب بماند.